Jeomorfolojik problemlerde jeofizik teknikler: Diyarbakır güneyinde Dicle Nehri’nin Menderesli Vadisinden bir vaka çalışması

ÖZ Diyarbakır kenti çevresinde, Dicle vadisinde nehir drenajının gelişmesiyle ilgili olarak bölgesel jeomorfoloji (kapma, genişleme, dirseklenme, daralma vb.) yanında yerel jeomorfoloji açısından da birçok problem ortaya çıkmaktadır (mendereslenme, teraslanma, kayma, dairesel form vs.). Bu dinamiklerin geçmişteki ve günümüzdeki oluşum süreçlerini ve gelişim seyrini anlayabilmek, vadinin son dönemdeki morfolojik evrimini aydınlatmak ve yeniden yapılandırmak için kullandığımız çeşitli yaklaşımlar arasında; karot sondajı, sedimentlerin analizi ve yorumlanması, 14C tarihlendirmeleri, stratigrafik kesitler, korelasyonlar yeniden yapılandırmada morfometrik analizler ve saha incelemeleri sayılabilir. Jeomorfolojik çalışmalarda ve jeomorfolojik problemlerin aydınlatılmasında kullanılan modern yöntem ve tekniklerden biri de jeofizik uygulamalarıdır. Elektrik özdirenç verileri, özellikle jeolojik birimler arasında yeterli litolojik kontrast olduğunda jeolojik yapıların yeraltı dağılımının belirlenmesinde etkilidir. Bu yöntem, sahadaki jeolojik özelliklerin yorumlanmasına önemli katkılar sağlayabilecek ve birimlerin dağılışını düşey yönde yorumlama imkanı verebilecek sonuçlar üretir. Bu tür bir elektriksel direnç projesi, Dicle nehri yatağının gelişmesiyle ortaya çıkan sorunları ve Diyarbakır kentinin doğu ve güney kesimlerinin şekillenmesini anlamayı amaçlayan bir yöntem olarak Diyarbakır civarında uygulanmıştır. Bu çalışmada, bir araştırma programı çerçevesinde, Dicle Nehri’nin sol yakasında ve Diyarbakır eski kent surlarının altındaki Hevsel Bahçeleri’ne simetrik olarak bulunan Kavs Düzlüğü’ndeki jeofizik çalışmalarının sonuçları sunulmaktadır. Anahtar kelimeler: Jeofizik, Jeomorfoloji, Diyarbakır. ABSTRACT Around the city of Diyarbakir, many problems arise with regard to the evolution of the river drainage in the Tigris valley, in terms of regional geomorphology. Among the various approaches we used for understanding and reconstruting these dynamics in the past as well as for the present, we have performed morphometric analysis and field studies aiming at reconstructing the recent morphological evolution of the valley from coring, sediment interpretation, 14C dating, and stratigraphic correlations between sections and cored sequences, etc. One of the modern methods and techniques used in geomorphological studies and elucidation of geomorphological problems is geophysical prospections. Electric resistivity data are efficient in determining the underground distribution of geological structures, especially when there is sufficient lithological contrast between geological units. This method produces very useful results that provide series of vertical sections that can be important contributions to interpretating geological features on the field. Such an electric resistivity project has been applied in the Diyarbakır vicinity as a method aiming at understanding problems raised by the development of the Tigris river channel and meanders east and south of the city of Diyarbakır. Within the frame of this programme, we present here the results of a geophysical survey of the Kavs Plain on the left bank of the Tigris river below the Diyarbakir City wall.

ABSTRACT Around the city of Diyarbakir, many problems arise with regard to the evolution of the river drainage in the Tigris valley, in terms of regional geomorphology. Among the various approaches we used for understanding and reconstruting these dynamics in the past as well as for the present, we have performed morphometric analysis and field studies aiming at reconstructing the recent morphological evolution of the valley from coring, sediment interpretation, 14C dating, and stratigraphic correlations between sections and cored sequences, etc. One of the modern methods and techniques used in geomorphological studies and elucidation of geomorphological problems is geophysical prospections. Electric resistivity data are efficient in determining the underground distribution of geological structures, especially when there is sufficient lithological contrast between geological units. This method produces very useful results that provide series of vertical sections that can be important contributions to interpretating geological features on the field. Such an electric resistivity project has been applied in the Diyarbakır vicinity as a method aiming at understanding problems raised by the development of the Tigris river channel and meanders east and south of the city of Diyarbakır. Within the frame of this programme, we present here the results of a geophysical survey of the Kavs Plain on the left bank of the Tigris river below the Diyarbakir City wall