XVIII. yy. Diyarbakır Şeriyye Sicillerine göre Osmanlı’da kadının hukuki statüsü

Bu tebliğin amacı Diyarbakır Şeriyye Sicillerinden hareketle XVIII. yüzyıl Diyarbakır’ında kadının hukukî statüsünü ortaya koymaktır. Tebliğde esas olarak kadınların taraf olduğu kayıtlar içeriklerine göre hukukî açıdan tasnif edilip yorumlanmıştır. Buna göre kadının aile içindeki konumu, çok eşlilik, çocuk sayısı, kadının mirastaki durumu, nişanlılık, evlilik, mehir, boşanma, nafaka, hidâne ve vesayet ele alınan konular arasındadır. Ayrıca mülkiyet doğurucu işlemler, borç, vakıf, hibe ve alım satım gibi hukukî işlemler de ele alınmıştır. Dünyadaki değişime paralel olarak 1900’lü yıllara kadar devam eden kölelik kurumu Osmanlı toplumunda da yaklaşık 1900’lü yıllarda sona ermiştir. Bu çerçevede XVIII. yüzyılda kadın kölelerin (cariyelerin) hukukî durumları üzerinde de durulmuştur. Usul hukuku açısından ise kadının davacı ve davalı olarak mahkeme huzuruna çıkması, konuyla ilgili elindeki delillerin mahkeme tarafından dikkate alınıp alınmaması, özellikle boşanan kadınların hak arama yeri olarak gördükleri mahkemelerde davalarını ispat için çeşitli hukuki deliller serdetmeleri bu bağlamda işlenmiştir. Ceza hukuku açısından ise özellikle yaralama, diyet, çocuk düşürme ve mahalleden ihraç şeriyye sicillerinde sıklıkla karşılaşılan konulardandır. XVIII. yüzyıl Diyarbakır’ı, gayr-i müslim nüfusun oldukça yoğun olduğu bir şehirdir. Bu nedenle sadece Müslüman kadının değil, gayr-i müslim kadınların da hukukî statüsü ele alınmıştır.

The purpose of this paper is to determine the legal status of women in Diyarbakır in 18th century based on the Kadi Registry Books. In the paper, the records particularly on women are classified and interpreted according to their legal aspects. According to this, the position of woman inside family, polygamy, number of children, hereditary status of women, engagement, marriage, dowry, divorce, maintenance payment, ward and guardianship are among the topics covered. In addition, legal procedures such as property transactions, debts, foundations, grants and purchase/sale transactions are discussed. The slavery system which continued until 1900s ended in the Ottoman society around 1900s in parallel with the global change. Within this framework, the legal status of women slaves (bondwomen) in 19th century is also emphasized. The code of procedure is studied in order to study women’s appearance in the court as the plaintiff and the defendant, to see whether the evidences they presented were taken into consideration by the court or not, and to find about how they submitted various legal evidences especially when getting divorced, to defend their claims in court, which was deemed as a place where they sought for legal remedies. In terms of the criminal law, particularly the crime and punishment of theft, bodily injury and blood money frequently appear in Kadi registry books. In 18th century, Diyarbakır was a city highly populated by non-Muslims. For this reason, the legal status of not only Muslim women but also non-Muslim women is discussed here.