Plandanîna zimanê Kurdî (Kurmancî-Soranî) di mînakên korî Zanyarî Kurd û Enstîtuya Kurdî ya Parîsê da
Yükleniyor...
Tarih
2024
Yazarlar
Dergi Başlığı
Dergi ISSN
Cilt Başlığı
Yayıncı
Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
Erişim Hakkı
info:eu-repo/semantics/openAccess
Özet
Dil planlaması başat batılı dillerde görüldüğü gibi dil akademileri ile başlasa da ulus devletlerin kuruluşu ile gündeme gelir. Ortak ulusal bir dilin belirlenmesini hedefleyen dil planlaması, ulus devletlerin amaçlarına ulaşması için önemli bir yere sahiptir. Ortak ulusal dilin halk arasında yaygınlaştırılması ve ulusal amaçlara hizmet edebilmesi için de bu dillerin standartlaştırılması, sadeleştirilmesi, geliştirilmesi ve modernleştirilmesi bir zorunluluk olarak görülür. Kürt aydınları dönemin gelişmelerinin etkisi altında ilk kez İkinci Meşrutiyetten sonra bu konuya yönelir ve İstanbul'daki yayınları ile Kürt dil planlamasının temellerini atarlarlar. Osmanlı Devletinin dağılmasından sonra bu çalışmalar akamete uğrar. Yeni dönemde Kürtler beş farklı devletin sınırları içinde bölündükleri için ortak bir dil planlaması imkanından mahrum kalırlar. Bundan dolayı Kürt aydınları ve dil bilimcileri 1970 yılına kadar İstanbul'daki gibi bazı yayınlar etrafında dil planlaması çerçevesinde bazı önemli işlere imza atsalar da 1970 yılında Irak'ta kurulan Kürt Bilim Akademisi ve 1983'te Paris'te kurulan Paris Kürt Enstitüsü ile Kürt dil planlaması çalışmaları kurumsal bir veçhe kazanır ve yeni bir aşamaya geçer. Bu çalışmada öncelikle dil planlamasının arka planını, Kürt dili ile ilişkili komşu dillerin nasıl planlandıklarını ve genel olarak dil planlaması teorilerini inceledikten sonra bu temel üzerine başlangıçtan 1970 yılına kadar Kürtlerin yaşadıkları farklı ülkelerdeki Kürt dili planlaması çalışmalarını tasvir ediyoruz ve özel olarak da Kürt Bilim Akademisi ve Paris Kürt Enstitüsünün çalışmaları üzerine yoğunlaşıyoruz. Bu iki kurum kendilerinden önceki Kürt dil planlamasının devamı olarak Kürt dil planlamasını Kürtçenin iki temel lehçesi olan Kurmanci ve Sorani lehçeleri üzerine inşa ederler. Bundan dolayı Kürt Bilim Akademisi Soraniyi ve Paris Kürt Enstitüsü ise Kurmanciyi esas alır. Bu çalışma ile Kürt dil planlamasının modelini, her iki kurumun çalışmalarının tanıtılmasını ve bu iki lehçenin planlanma düzeylerini karşılaştırmayı amaçlıyoruz.
Although language planning starts with language academies as seen in the dominant western languages, it comes to the agenda with the establishment of nation states. Language planning, which aims to determine a common national language, has an important place for nation states to achieve their goals. The standardization, simplification, development and modernization of these languages are seen as a necessity in order for the common national language to become widespread among the people and serve national purposes. Under the influence of the developments of the period, Kurdish intellectuals first turned to this issue after the Second Constitutional Monarchy and laid the foundations of Kurdish language planning with their publications in Istanbul. After the disintegration of the Ottoman Empire, these efforts came to a halt. In the new era, Kurds are deprived of the opportunity to plan a common language because they are divided within the borders of five different states. Therefore, although Kurdish intellectuals and linguists carried out some important work in the framework of language planning around some publications such as the one in Istanbul until 1970, Kurdish language planning studies gained an institutionalized aspect and entered a new stage with the Kurdish Science Academy established in Iraq in 1970 and the Paris Kurdish Institute established in Paris in 1983. In this study, we first examine the background of language planning, how the Kurdish language and its neighboring languages were planned and the theories of language planning in general, and then build on this foundation to describe Kurdish language planning efforts in the different countries where Kurds lived from the beginning until 1970, with a special focus on the work of the Kurdish Academy of Sciences and the Kurdish Institute of Paris. These two institutions, as a continuation of their predecessors, based Kurdish language planning on the two main dialects of Kurdish, Kurmanji and Sorani. Therefore, the Kurdish Academy of Sciences is based on Sorani and the Kurdish Institute of Paris on Kurmanji. With this study, we aim to introduce the model of Kurdish language planning, the work of both institutions and compare the level of planning of these two dialects.
Plandanîna zimanî çawa ku di mînaka hin zimanên rojavayî yên sereke da tê dîtin, bi akademîyên zimanî dest pê bike jî bi damezirandina dewletên neteweyî dikeve rojevê. Lewra destnîşankirina zimanekî hevbeş ê neteweyî ji bo gihîştina armancên dewletên neteweyî xwedî roleke giring e, loma jî pêwîstî bi wê yekê tê dîtin ku ev zimanên neteweyî bên standardkirin, sadekirin, pêşxistin û nûjenkirin da ku di nav gelî da zû belav bibin û xizmeta armancên neteweyî bikin. Ronakbîrên kurd di bin karîgerîya pêşhatên serdemî da cara pêşî piştî Meşrûtîyeta Duyem berê xwe didin vê mijarê û bi rêya weşanên xwe yên li Stenbolê bingeha plandanîna zimanî datînin. Lê ji ber ku kurd piştî belavbûna Dewleta Osmanî di nav pênc dewletên nû da ji hev tên veqetandin, ji derfeta plandanîneke hevbeş bêpar dimînin. Ronakbîr û zimannasên kurd heta salên 1970yê jî herwek li Stenbolê li dora hin weşanan di çarçoveya plandanîna zimanî da hin xebatan dikin. Di 1970yê da li Îraqê bi avakirina Korî Zanyarî Kurdê û di 1983yê da li Parîsê bi avakirina Enstîtuya Kurdî ya Parîsê ev xebat rengekî dezgehî yê rêkûpêk werdigire û derbazî asteke nû dibe. Em di vê xebatê da pêşî paşxaneya plandanîna zimanî, çawanîya plandanîna zimanên cîran û bi awayekî giştî teorîyên plandanîna zimanî gotûbêj dikin, paşê jî li ser vê bingehê ji destpêkê heta 1970yê li welatên kurdnişîn xebatên plandanîna zimanê kurdî dişayesînin û bi taybetî jî li ser xebatên Korî Zanyarî Kurd û Enstîtuya Kurdî ya Parîsê hûr dibin. Ev her du dezgeh herwek xebatên berî xwe plandanîna zimanê kurdî li ser bingeha her du zarên sereke yên kurdî ava dikin. Ji vî alîyî ve Korî Zanyarî Kurd soranî û Enstîtûya Kurdî ya Parîsê jî kurmancî ji xwe ra dike navenda plandanîna zimanî. Em bi vê xebatê awa û dîroka plandanîna zimanê kurdî, nasandina xebatên her du dezgehên navborî û asta plandanîna her du zarên kurdî vedikolin û bi rêya berawirdkirina xebatên wan asta standardbûna van her du zaran nîşan didin.
Although language planning starts with language academies as seen in the dominant western languages, it comes to the agenda with the establishment of nation states. Language planning, which aims to determine a common national language, has an important place for nation states to achieve their goals. The standardization, simplification, development and modernization of these languages are seen as a necessity in order for the common national language to become widespread among the people and serve national purposes. Under the influence of the developments of the period, Kurdish intellectuals first turned to this issue after the Second Constitutional Monarchy and laid the foundations of Kurdish language planning with their publications in Istanbul. After the disintegration of the Ottoman Empire, these efforts came to a halt. In the new era, Kurds are deprived of the opportunity to plan a common language because they are divided within the borders of five different states. Therefore, although Kurdish intellectuals and linguists carried out some important work in the framework of language planning around some publications such as the one in Istanbul until 1970, Kurdish language planning studies gained an institutionalized aspect and entered a new stage with the Kurdish Science Academy established in Iraq in 1970 and the Paris Kurdish Institute established in Paris in 1983. In this study, we first examine the background of language planning, how the Kurdish language and its neighboring languages were planned and the theories of language planning in general, and then build on this foundation to describe Kurdish language planning efforts in the different countries where Kurds lived from the beginning until 1970, with a special focus on the work of the Kurdish Academy of Sciences and the Kurdish Institute of Paris. These two institutions, as a continuation of their predecessors, based Kurdish language planning on the two main dialects of Kurdish, Kurmanji and Sorani. Therefore, the Kurdish Academy of Sciences is based on Sorani and the Kurdish Institute of Paris on Kurmanji. With this study, we aim to introduce the model of Kurdish language planning, the work of both institutions and compare the level of planning of these two dialects.
Plandanîna zimanî çawa ku di mînaka hin zimanên rojavayî yên sereke da tê dîtin, bi akademîyên zimanî dest pê bike jî bi damezirandina dewletên neteweyî dikeve rojevê. Lewra destnîşankirina zimanekî hevbeş ê neteweyî ji bo gihîştina armancên dewletên neteweyî xwedî roleke giring e, loma jî pêwîstî bi wê yekê tê dîtin ku ev zimanên neteweyî bên standardkirin, sadekirin, pêşxistin û nûjenkirin da ku di nav gelî da zû belav bibin û xizmeta armancên neteweyî bikin. Ronakbîrên kurd di bin karîgerîya pêşhatên serdemî da cara pêşî piştî Meşrûtîyeta Duyem berê xwe didin vê mijarê û bi rêya weşanên xwe yên li Stenbolê bingeha plandanîna zimanî datînin. Lê ji ber ku kurd piştî belavbûna Dewleta Osmanî di nav pênc dewletên nû da ji hev tên veqetandin, ji derfeta plandanîneke hevbeş bêpar dimînin. Ronakbîr û zimannasên kurd heta salên 1970yê jî herwek li Stenbolê li dora hin weşanan di çarçoveya plandanîna zimanî da hin xebatan dikin. Di 1970yê da li Îraqê bi avakirina Korî Zanyarî Kurdê û di 1983yê da li Parîsê bi avakirina Enstîtuya Kurdî ya Parîsê ev xebat rengekî dezgehî yê rêkûpêk werdigire û derbazî asteke nû dibe. Em di vê xebatê da pêşî paşxaneya plandanîna zimanî, çawanîya plandanîna zimanên cîran û bi awayekî giştî teorîyên plandanîna zimanî gotûbêj dikin, paşê jî li ser vê bingehê ji destpêkê heta 1970yê li welatên kurdnişîn xebatên plandanîna zimanê kurdî dişayesînin û bi taybetî jî li ser xebatên Korî Zanyarî Kurd û Enstîtuya Kurdî ya Parîsê hûr dibin. Ev her du dezgeh herwek xebatên berî xwe plandanîna zimanê kurdî li ser bingeha her du zarên sereke yên kurdî ava dikin. Ji vî alîyî ve Korî Zanyarî Kurd soranî û Enstîtûya Kurdî ya Parîsê jî kurmancî ji xwe ra dike navenda plandanîna zimanî. Em bi vê xebatê awa û dîroka plandanîna zimanê kurdî, nasandina xebatên her du dezgehên navborî û asta plandanîna her du zarên kurdî vedikolin û bi rêya berawirdkirina xebatên wan asta standardbûna van her du zaran nîşan didin.
Açıklama
Anahtar Kelimeler
Plandanîna zimanî, Kurdî, Zar, Korî Zanyarî Kurd, Enstîtuya Kurdî ya Parîsê, Standard, Dil planlaması, Kürtçe, Lehçe, Kürt Bilimler Akademisi, Paris Kürt Enstitüsü, Language planning, Kurdish, Dialect, Kurdish Academy of Sciences, Kurdish Institute of Paris, Standart
Kaynak
WoS Q Değeri
Scopus Q Değeri
Cilt
Sayı
Künye
Ergün, Z. (2024). Plandanîna zimanê Kurdî (Kurmancî-Soranî) di mînakên korî Zanyarî Kurd û Enstîtuya Kurdî ya Parîsê da. Yayımlanmamış doktora tezi, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır.
