TAHRİR DEFTERLERİNE GÖRE XVI. YÜZYILDA KOCAELİ SANCAĞI’NDA DİNÎ HAYATIN İZLERİ

Kocaeli Sancağı XVI. yüzyılda İznikmid (İzmit), Kandıra, Şile, Gegivize(Genivize) (Gebze), Yoros, İznik, Yalak-Abâd (Yalova) ve Ada (Adapazarı)kazalarından müteşekkildi. Kocaeli Sancağı’nın idari sınırları bugünkü Kocaeli,Sakarya ve Yalova illeri ile İstanbul’un Anadolu yakasında yer alan Üsküdar,Kartal, Beykoz ve Şile ilçelerini kapsamaktaydı.Kocaeli İstanbul ile Anadolu’yu karadan bağlayan yolların kavşak noktasıolması ile kara ulaşımı bakımından, burada bulunan limanları ile deniz ulaşımıbakımından tarih boyunca avantajlı jeopolitik bir konuma sahip olmuştur.Bunun yanında gemi yapımına elverişli ağaçların bol olduğu geniş ormanlıkalanlar bu coğrafyayı kıymetli hâle getiren başka bir unsurdu.Kocaeli coğrafyası Osmanlı Devleti’ne kuruluşunda beşiklik yapmışsahalardan biridir. Buradaki şehirlerde kurulan ilk Osmanlı medrese, cami,imaret ve zaviyeleri Osmanlı dinî, hukuki ve sosyal düşüncesini oluşturankurumlardı. Adı geçen kurumlar Kocaeli Sancağı’nı Osmanlı Devleti’ninkuruluş dönemi tarihi için farklı kılmaktadır. Bu makalede Kocaeli Sancağı’nabağlı şehir, kasaba ve köylerdeki cami, mescit, medrese, muallimhane, imaretve zaviye gibi dinî hizmetlerin yerine getirildiği müesseselerin adları tespitedilmiştir. Tahrir defterlerinde yer alan bu müesseseler ile kişi ve yer adlarındagörülen dinî unsurlar üzerinden hareketle sancaktaki dinî hayat hakkındadeğerlendirmeler yapılmıştır. Ayrıca Türk eğitim tarihi açısından mühim olanbu müesseselerin bulunduğu mahaller, bânileri, buralarda icra edilen hizmetlerüzerinde durulmuştur.