Diyarbakır Artuklu Sarayı

Diyarbakır Artuklu Sarayı, Roma döneminde inşa edilen ve çeşitli nedenlerden dolayı tahrip olan Roma Sarayı’nın temelleri üzerine Hısnıkeyfâ (Hasankeyf) Artuklu Sultanı El-Salîh Nâsîrüddîn Ebû’l-Feth Mahmûd bin Muhammed (1200-1222) döneminde 1200-1222 yılları arasında inşa edildiği tahmin edilmektedir. Saray daha sonra Amid (Diyarbakır) merkezli kurulan devletler tarafından da kullanılmıştır. Osmanlı döneminde terk edilen saray bakımsızlıktan yıkılmıştır. Saray, 1961-62 yıllarında Prof. Dr. Oktay Aslanapa tarafından, 2018-2019 yıllarında Prof. Dr. İrfan YILDIZ tarafından yapılan kazılarda kısmen ortaya çıkarılmıştır. Artuklu Sarayı’nın divanhanesi avlulu, dört eyvanlı plan şemasına sahiptir. Eser, çini ve mozaik süslemeleri ile önemli bir yapı olmasına rağmen özellikle El-Cezeri’nin sibernetik çalışmalarını yaptığı ve kitaplaştırdığı yer olması açısından dikkat çekmektedir. İslam medeniyetinin ünlü mühendislerinden Bedi’üz- Zaman Ebû’l-İzz İsma’il bin er Rezzâz El-Cezeri aslen Cizreli olup mühendislik ile ilgili çalışmalarını Amid’de Artuklu Sarayı’nda yapmıştır. El- Cezeri “El-Câmi‘ Beyne’l-İlm ve’l-‘Ameli’n- Nâfi fî Sınaâti’l-Hiyel” (Makine Yapımında Yararlı Bilgiler ve Uygulamalar) adlı ünlü eserini de bu sarayda kaleme almıştır. El- Cezeri 25 yıl bu sarayda çalışmıştır. Çalışmalarını ağırlıklı olarak Sultanı El-Salîh Nâsîrüddîn Ebû’l-Feth Mahmûd bin Muhammed (1200-1222) döneminde yapmıştır. Diyarbakır Artuklu Sarayı dünyada ilk robotları üreten El- Cezeri’nin yaşadığı ve ilk robotların üretildiği yer olması bakımından bilim tarihi açısından da önem arz etmektedir.

It is estimated that the Palace was built between the years 1200-1222 during the period of Hısnıkeyfâ (Hasankeyf) Artuklu Sultan Al-Salîh Nâsîrüddîn Abu’l-Feth Mahmud bin Muhammad (1200-1222) on the foundations of the Roman Palace, which was built in the Roman period and was destroyed for various reasons. The palace was later used also by the states founded in Amid (Diyarbakır). It was destroyed due to neglect after it was abandoned during the Ottoman period. The palace was partially unearthed during the excavations carried out by Prof. Dr. Oktay Aslanapa in 1961-62, and by Prof. Dr. Irfan YILDIZ in 2018-2019. The divanhane of the Artuklu Palace has a plan scheme consisting of a courtyard and four iwans. Although the work (the palace) is an important building with its tile and mosaic decorations, it attracts attention especially for being the place where Al-Jazari made his cybernetic studies and published a book. One of the famous engineers of Islamic civilization, Bedi’üz- Zaman Ebû’l-İzz Isma’il bin er Rezzâz Al-Jazari, whose family roots were originally from Cizre, carried out his engineering studies in Amid Artuklu Palace. Al-Jazari wrote his famous work named “El-Jami‘ Beyne’l-Ilm ve’l- ‘Ameli’n-Nâfi fî Sınaâti’l-Hiyel “(Useful Information and Applications in Machine Building) in this palace. Al-Jazari worked in this palace for 25 years. He mainly carried out his works during the reign of Sultan El-Salîh Nâsîrüddîn Ebû’l-Feth Mahmud bin Muhammad (1200-1222). Diyarbakır Artuklu Palace is also important for the history of science as it is the place where Al-Jazari who invented the first robots in the world, lived and produced the first robots.