Marshall planı ve Türkiye'de uygulanışı 1948-1957

İkinci Dünya Savaşı sonrasında, Avrupa ekonomik açıdan tamamen çökmüştü. Savaş sırasında üretim kaynakları silah üretimine kaymış, üretim durma noktasına gelmiş, açlık başgöstermişti. Savaştan güçlenerek çıkan Sovyetler ise, Avrupa’nın bu durumundan faydalanmak istemiş, komünizmi yaymak için özellikle Doğu Avrupa ülkeleri üzerinde, baskıcı bir tutum izlemeye başlamıştır. Bu ülkelerde komünist rejimi yerleştiren Sovyetler’in tutumu karşısında durabilecek tek güç ise Amerika idi.İngiltere’nin, Yunanistan’a yaptığı ekonomik yardıma devam edemeyeceğini bildirmesi üzerine, Amerika Birleşik Devletleri Truman Doktri’niyle, Türkiye ve Yunanistan’a, komünist rejime dolayısıyla Sovyetler’e karşı durabilmesi için askeri ve ekonomik yardımda bulunmayı kabul etmiştir. Truman Doktrini’nin ilanından beş ay kadar kısa bir süre sonra, Batı Avrupa ülkelerini kapsayacak şekilde daha geniş çapta bir yardıma karar veren Amerika Marshall Planı’nı ilan etmiştir. Onaltı Avrupa ülkesi ve Almanya’yı temsil eden işgal güçleri, Sovyet Rusya’nın katılmadığı Paris Konferansı’nda bir araya gelmiş ve yardımın nasıl ve nerelerde kullanılacağı konusunda Avrupa Kalkınma Prıogramı’nı hazırlamışlardır. Bir takım düzeltmelerden sonra, Amerikan Kongresinde de, tüm muhalefete rağmen oylanan Marshall Planı’yla birlikte 1948-52 dönemini kapsayan, dört yıllık ekonomik yardım süreci başlamıştır. Amerika’yı, bu yardıma iten en büyük sebep, Sovyet tehdidi idi. Bununla birlikte, Avrupa’nın ekonomik açıdan çökmüş olması ve Amerika’nın en büyük pazarını kaybetme ihtimali ikinci büyük sebep olmuştur. Sovyet Rusya’nın Almanya konusunda da uyuşmaz bir politika izlemesi sonucunda ilan edilen, Marshall Planı’yla, Amerika Avrupa’daki üstünlüğünü, Sovyet Rusya’nın elinden almıştır. Avrupa’ya yaptığı yardımın karşılığında, ihracat miktarının dolayısıyla üretiminin düşmesini engellemiş, aynı zamanda yaptığı yardımların nerede kullanılacağına müdahale ederek, Avrupa’yı ekonomik açıdan kendine bağlı hale getirmiştir. Türkiye ise savaş sonrası içinde bulunduğu yalnızlıktan kurtulmak ve Sovyet tehdidinden uzaklaşmak için, Amerika ve Batı’ya sığınmıştır. Truman Doktrini ve Marshall Planı’na ekonomik açıdan kendini kurtaracak neredeyse tek çözüm gibi yaklaşan Türkiye’de yönetimlerin başarısını bile neredeyse Amerika’dan alınan yardım miktarı belirler hale gelmiştir. Marshall Planı’na, ilk anda savaşa katılmadığı, yıkıma uğramadığı ve elinde döviz ve altın rezervi tuttuğu için dahil edilmeyen Türkiye, bürokratik çabalar sonucunda Avrupa’nın tahıl ambarı olmayı kabul etmek ve ağır sanayisinden vazgeçmek koşuluyla dahil edilmiştir. Marshall Yardımlarından faydalanıldığı süre içinde, Türkiye en az yardım alan ülkelerden biri olmuştur. Alınan yardımlar da gerektiği gibi kullanılamamış, uzun vadeli planlar yapılamamış ve yardımlarla daha çok günü kurtarma çabaları içinde bütçe açıkları kapatılmıştır. Amerika’nın Türkiye’yi tarıma ve hafif sınaiye yönlendirmesi sonucunda ise sanayide planlanan atılım gerçekleşmemiştir. Alınan dış krediler sonucunda borçlanma ve ithalatın ihracatın hep üstünde olması sonucu cari açıklar artmış ve ekonomi alınan mahsül seviyesine göre seyretmiştir. Sonuç olarak, Marshall Planı dünyadaki güç dengesinin ibresini, Amerika’dan yana çevirmiş, Avrupa kısa zamanda kalkınmıştır. Fakat, bu yardımın Türkiye açısından sonuçları tartışmalıdır. Küçük Amerika haline getirilen Türkiye, yardımlardan umduğunu bulamamış, kendi çözüm yolunu bulma yoluna gitmemiş ve kurtuluşu hep dışarıda aramanın bedelini ödemiştir.

After World War the Second, European economy had collapsed. During the war, the production sources had been used for gun machinery and people started to starve. The Soviet Union, who had ended the war getting stronger, started to make pressure over Eastern European Countries to spread communism. The only country which could stand against Soviet Union was America. After United Kingdom had declared that, she wouldn’t be able to continue economic aid to Greece; The United States, decided to help Greece and Türkiye in order to stand against communism and Soviet Union. Five months after the Truman Doctrine’s declaration, the United States decided a more comprehensive aid plan called as Marshall Plan. The United States,sixteen European countries and occupant countries representing Germany except Soviet Russia met at Paris Conference and decided European Recovery Program. In spite of a considerable opposing camp, the Marshall Plan had been voted on Congress and got admission. This admission initiated the economic aid process between 1948-1952. First reason that pushed United States for this help was, the Soviet Union threat. The second reason was the economic ruins of Europe, and the probability of losing her biggest market. The Marshall Plan, that was declared also due to Soviet Union’s umcomprimising behaviour, made United States predominant in Europe. United States, protected her export amount from decreasing, thanks to the Marshall Plan. At the same time, she had the European countries economically bounded to her by interfering the Europen countries where to use the aid she gave. Turkey had get closer to the Western countries and United States, since she wanted to get rid of her loneliness policy during the war. She thouht that the only way to solve her economical problems was to get aid. Even the success of the government was measured according to the amunt of aid. Turkiye wasn’t icluded in the Marshall Plan due to either her exchange and gold reserves or the reason that she hadn’t enter the war. Turkiye had been included in the plan after very long bureaucratic efforts but she would have to expect being the grain ambar for Europe and give up heavy industry. Turkiye had always been one of the countries, who got the least amount of aid. Also she could’nt have used the aid properly or made long term plans. She usually had used the aid to close the budgetary deficit for saving the day. As United States canalized Turkiye to the agriculture and hafif sanayi, Türkiye couldn’t develop her industry. The loans had increased becouse she used big amunts of outer credits and the import amount was always bigger than the export amount. As conclusion, The Marshall Plan helped United States to get stronger and more efficient in World policy. Europe developed in a short time. But Türkiye became junior America. She couldn’t use the aid properly and she never got what she expected. She paid for her mistake that she never tried to solve her problems on her own.