İlkokullarda görevli öğretmenlerin örgütsel yabancılaşma ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki

Bu araştırmanın amacı, kamu ilkokullarında görevli öğretmenlerin örgütsel yabancılaşma ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişkiyi saptamaktır. Araştırmanın evrenini, 2015-2016 eğitim-öğretim yılında Mardin il merkezinde bulunan 90 ilkokul ve bu okullarda görevli 700 öğretmen, örneklemini ise evrenden random yöntemi ile seçilen 40 ilkokul ve bu okullarda görevli 346 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmada, Eryılmaz (2010) tarafından geliştirilmiş olan “Örgütsel Yabancılaşma Ölçeği” ile Polat (2007) tarafından İngilizceden Türkçeye uyarlanan “Örgütsel Vatandaşlık Ölçeği” kullanılmıştır. Örgütsel Yabancılaşma Ölçeği beş boyut ve 38 maddeden oluşmaktadır. Bu boyutlar; “güçsüzlük”, “anlamsızlık”, “kuralsızlık”, “yalıtılmışlık” ve “kendine yabancılaşma” dır. Örgütsel Vatandaşlık Ölçeği ise; “yardımlaşma”, “centilmenlik”, “vicdanlılık” ve “sivil erdem” olmak üzere dört boyut ve 20 madden oluşmaktadır. Verilerin analizinde aritmetik ortalama, standart sapma, Mann Whitney U ve Kruskal-Wallis testi kullanılmıştır. Örgütsel Yabancılaşma ile Örgütsel Vatandaşlık Davranışı arasındaki ilişkiler Sperman korelasyon katsayı kullanılarak incelenmiştir. Anlamlılık düzeyi 0,05 olarak alınmıştır. Araştırmada elde edilen bazı önemli bulgular aşağıda sıralanmıştır. 1. Öğretmenlerin algılarına göre örgütsel yabancılaşma ile ilgili ortalaması en yüksek madde “İşimde tükendiğimi, yıprandığımı hissediyorum (X=2,53; Nadiren)”, en düşük madde ise “ Öğretme eyleminin anlamsız bir çaba olduğunu düşünüyorum (X=1,27; Hiçbir zaman) dır. Öğretmenlerin örgütsel yabancılaşmaya ilişkin algılarının ortalamaları “güçsüzlük”(x =1.94), “kuralsızlık”(x=2.16), “yalıtılmışlık”(x=1.87), “kendine yabancılaşma” (x=1.86) boyutlarında “Nadiren”, “anlamsızlık” (x=1.66) boyutunda “Hiçbir zaman” ve tüm ölçek için ise (x=1.87) “Nadiren” düzeyinde saptanmıştır. 2. Öğretmenlerin “öğrenim” durumlarına göre örgütsel yabancılaşma düzeylerine ilişkin algıları arasında sadece güçsüzlük boyutunda, “cinsiyetlerine” göre kendine yabancılaşma boyutu dışındaki tüm boyutlarda, “kıdemlerine” göre “güçsüzlük” ve “anlamsızlık” boyutlarında anlamlı fark olduğu, medeni durum değişkenine göre ise hiç bir boyutta anlamlı fark olmadığı saptanmıştır. 3. Öğretmenlerin algılarına göre örgütsel vatandaşlık davranışı ile ilgili ortalaması en yüksek madde, “Öğretmen arkadaşlarımın haklarını korumaya özen gösteririm (X=4,35; Tamamen katılıyorum), en düşük madde ise “ Etrafımdakilere sürekli öğretmenliği bırakmak istediğimi söylerim (X=1.75; Kesinlikle Katılmıyorum)” dur. Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışına ilişkin algılarının ortalamaları “sivil erdem” (X=3.86),“yardımlaşma” (X=4.15),“vicdanlılık” (X=4.20) boyutlarında “Katılıyorum”, “centilmenlik” (X=4.21) boyutunda “Tamamen katılıyorum” ve tüm ölçek için ise (X=4.11) “Katılıyorum” düzeyinde saptanmıştır. 4. Öğretmenlerin “öğrenim” durumlarına ve “cinsiyete” göre örgütsel vatandaşlık davranışına ilişkin algıları arasında hiçbir boyutta anlamlı fark saptanmamıştır. Ancak “medeni” durumlarına göre centilmenlik, “kıdemlerine” göre ise centilmenlik ve vicdanlılık boyutlarında algıları arasında anlamlı fark saptanmıştır. 5. Öğretmenlerin örgütsel yabancılaşma davranışı ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasında orta düzeyde ve negatif (r = -.510, p < .01) yönlü bir ilişki olduğu, öğretmenlerdeki örgütsel yabancılaşma davranışları artıkça örgütsel vatandaşlık davranışının azaldığı saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Yabancılaşma, örgütsel yabancılaşma, örgütsel vatandaşlık Davranışı

The aim of this study is to determine the relationship between the organisational alienation and the organisational citizenship behaviours of primary teachers. The research population consists of 700 teachers from 90 primary schools in the central district of Mardin in the academic year of 2015-2016. The data collection instrument was applied to randomly selected 346 teachers from 40 schools. “Organisational Alienation Scale” was developed by Eryılmaz (2010) and “Organisational Citizenship Scale” was translated from English by Polat (2007). “Organisational Alienation Scale” involves 5 dimensions (powerlessness, meaninglessness, normlessness, isolation and self-estrangement) and 38 items. Organisational Citizenship Scale consists of 4 dimensions (altruism, gentility, conscientiousness and civic virtue) and 20 items. For the analysis of the data; mean scores, standard deviations, Mann– Whitney U test and the Kruskal–Wallis test were used. The relationship between organisational alienation and organizational citizenship behavior were examined by means of Spearman's rank correlation coefficient. The level of significance was 0.05. Some of the important findings were listed below: 1. According to the teachers’ perceptions, the item with the highest level of the organisational alienation was “I feel burnout and worn at work ( X =2.53, Rarely)” and the item with the lowest level was “I think teaching is a useless activity ( X =1.27, Never)". The primary teachers’ mean scores about organisational alienation were found to be “powerlessness” ( x =1.94), “normlessness” ( x =2.16), “isolation” ( x =1.87), “self estrangement” ( x =1.86, Rarely) and “meaninglessness” ( x =1.66, Never). As for the score regarding the whole scale, it was found to be ( x =1.87, Rarely). 2. Regarding teachers’ educational background. significant difference was found just in the dimension of powerlessness about the primary school teachers’ perceptions of the organisational alienation. With respect to the gender, significant difference was found in all dimensions except self-alienation. Furthermore, significant difference was found in the dimensions of powerlessness and meaninglessness with respect to the professional experience. As for their marital status, no significant difference was detected. 3. According to the teachers’ perceptions of the organisational citizenship behaviours, the item with the highest level was “I care about protecting my colleagues’ rights ( X =4.35, I completely agree). The item with the lowest level was “I always tell people around me that I want to quit teaching ( X =1.75, I strongly disagree)”. The primary teachers’ highest mean scores about organisational citizenship behaviours were found to be “civic virtue” ( X =3.86), “altruism” ( X =4.15), “conscientiousness” ( X =4.20, I agree) and “gentility” ( X =4.21, I totally agree). The score regarding the whole scale was found to be ( X =4.11, I agree). 4. No significant difference was detected with respect to the teachers’ educational background and gender on the perceptions of the organisational citizenship behaviours. However, significant difference was found in the dimension of “gentility” regarding to marital status. Furthermore, significant difference was found in the dimensions of the “gentility” and “conscientiousness” regarding to the professional experience. 5. In the study, a moderate level of negatively significant relationship was found between organisational alienation and organisational relationship behaviours (r = -.510, p < .01). The less organisational alienation, the more organisational citizenship behaviours. Key Words: Alienation, organisational alienation, organizational citizenship behaviour.