Diyarbakır Müzesinde Yer Alan Urartu Tunç Fibulaları

Demirçağda Doğu Anadolu Bölgesinde özellikle madeni ustaca işleyen bir kültür olarak öne çıkan Urartulara baktığımızda, fibulaların Yakın Doğu'daki çağdaş kültürlerde olduğu gibi, bu krallıkta da benzer şekilde kullanıldıklarını görmekte­yiz. Urartu fibulaları altın, gümüş, tunç ve demirden üretilmiştir. Dövme tekniği ile yapılan altın fibulaların sayıları fazla değildir. Tunç ve demirden üretilen fibula­ların bazılarının üzerleri altın ile kaplanmıştır. Altınlarda olduğu gibi yine dövme tekniği ile yapılan gümüş örnekler ufak boyutlarıyla dikkat çekmektedir. Fibulaların yapımlarında kullanılan en yoğun maden ise tunçdur. Farklı madenlerden farklı boyutlarda üretilen fibulaların temel işlevi giysilerde kumaş uçlarını birbirine tuttur­maktır. Büyük boyutlu olanların kalın kumaşlarda, ufak boyutluların ise ince kumaş­larda kullanıldıkları düşünülmektedir. Genellikle mezarlık alanlarda ölü hediyesi olarak ele geçen Urartu fibulalarınm diğer metal eşyalar gibi tapınaklara adak eşyası olarak sunulduğuna dair henüz bir kanıt ele geçmemiştir. Diğer metal eşyalar kadar bol olmasa da ele geçen örnekler fibulaları tipolojik olarak tanımlamamıza yeterli olmuştur. Urartu fibulalarınm tanımlamasını Kayalıdere, Çavuştepe, Toprakkale, Van-Altıntepe Nekropolü, Van Kalesi, Malazgirt, Karmir Blur, Nor Aresh, Bastam gibi Urartu merkezlerinden ele geçen örnekler yanı sıra müzelerdeki satın alma yoluyla gelen fibulalar ışığında yapabilmekteyiz. Diyarbakır Müzesinde yer alan ve çalışmaya konu olan tunç fibulalarınm da bugüne değin ele geçen örneklerle birlikte değerlendirilerek Urartu fibula tipolojisine katkılarda bulunacağı düşünce-sindeyiz.Urartu fibulalarmda temel iki tip bulunmaktadır. Bunlar Sarmal fibulalar ve Yaylı fibulalardır. Birinci gruba giren sarmal fibulalar diğer gruba göre daha bol miktarda üretilmiştir. Bu gruba giren fibulalarda İğneyi oluşturan telin fibula gövdesinin bir ucuna bir veya birden fazla kez sarılarak bağlandığı görülürken, yaylı fibulalarda da ise telin gövdeye bağlantılı ucu spiral şeklinde bükülmüştür. Çalışmaya konu olan ve Diyarbakır Müzesine satın alma yoluyla Doğu Anadolu bölgesinden gelen fibulalar her iki grubun örneklerinden oluşur. Kilit yuvalarının formları ye gövde bezemeleri dikkate alınarak sarmallı fibulalar kendi içinde 3 farklı alt gruba ayrılarak incelenmiştir. Urartu fibula yapım geleneğinde sarmal fibu-lalara oranla daha az kullanıldığı bilinen yaylı fibulalar grubuna giren örneğimiz ise sadece bir tanedir.