Joldasbay Turlıbayev Rayımbek Batır (Dil incelemesi, sözlük; Harf çevirimi, Türkiye Türkçesine aktarımı) 1. Cilt

Bugün Kazakların çoğunluğu Kazakistan Cumhuriyetinde yaşamaktadır. Çinde, yeni bağımsız olan Türk cumhuriyetlerinde ve Türkiye'de yoğun olarak İstanbul’un Zeytinburnu semtinde yaşamaktadırlar. Kazakistanın nüfus sayısı yaklaşık onaltı milyondur. Kiril alfabesi kullanılmaktadır. Devlet memurluğu sınavlarında Kazakça sınavını geçmek ön şarttır. Kazakça; Kırgızca ve Tatarca gibi Türk lehçeleri Kıpçak Türkçesi grubu içerisinde yer alır. Bu lehçelerin dil özellikleri bir birine yakındır. Yüzde 47’si Müslüman, yüzde 44’ü Ortadoks, yüzde ikisi Protestan, diğerleri de yüzde yedidir. Kişi başna olan yıllık gelir 1999 yılı verilerine göre 1077 dolardır. Tahminen ihracat on milyon dolar, ithalat ise yedi buçuk milyon dolardır. Para birimi Tenge (11 Nisan 2001’de 1$=145,58 Tenge )’dir. 10 Aralık 1997’den itibaren başkent Akmola-Astana’dır. Yüz ölçümü 2724900 km2 ’dir. Başlıca şehirleri; Almatı, Karaganda, Çimkent, Semipalatinsk, Pavlodar, Petropavlovsk, Cambul, Türkistan’dır. Limanları; Aktav ( Şevçenko ), Atırav (Guryev ), Öskeman ( Ust-Kamenogorsk ), Pavlodar, Semey’dir. Türkiye Türkçesi: Kazak Türkçesi Sesbilgisi Karşılaştırılması 1. ş: s; Başta: Şeytan, saytan ; İçte: Yaşa-, jasa- ; Sonda: Aş, as. 2. ç: ş; Başta: Çadır, şatır; İçte: Açık, aşıq; Sonda: Ağaç, ağaş. 3. #y: #j; Başta: Yıl, jıl ; yine, jaña ; yukarı, joğarı. 4. #g: #k; Başta: Gir-, kir- ; göz, köz ; gülme-, külme-. 5. #d: #t; Başta: Dil, til ; diri, tiri ; dört, tört ; dirsek, tisek. 6. Vğ: Vw; Sonda: Ağır, awır ; bağ, baw ; dağ, taw. 7. v, (#Ø): b, (/p/); Başta: Var-, bar- ; ol, bol- ‘olmak’. İçte: Kavuş-, qabıs-. 8. VpV: VbV; İçte: ipi, jibi ; sapı, sabı; tepiş-, tebis- ; tepe, töbe. 9. f: p ~ (#b); Başta: Fakir, paqır; İçte: Kefil, kepil. 10. Ø: ğ <Ayın (‘); Başta: Acaip, ğaşap; âşık, ğaşıq ; ibret, ğıprat. 11. h: Ø; Başta: Hafız, abız. İçte: Mühür, mör. Sonda: Allah, Ala. 12. h: q; Başta: Hacet, qajetİçte: Ahir, aqır. 13. VkV: VgV; İçte: Bükül-, bügil-. 14. Vğ/: Vy; İçte: Eğil-, iyil-. 15. #b: #m; Başta: Ben, men. 16. # ØI: #jI: Başta: İlik, jilik. 17. #g: #k: Gel-, kel-. 18. -rk-, -lk-: /rIk/, /lIk/; İçte I türemesi: Berk, berik. 19. Ünsüz uyumu Türkiye Türkçesine göre daha gelişmiştir. Daha çok örnek için tablo 11’e bakınız. DLNM diye formüle edildi: D (n, t, d): V, ötümlü ünsüzden sonra n; balayı: balanı ‘çocuğu’. Ötümsüz ünsüzden sonra t; Kazaklar: Qazaqtar. l, m, n, ñ, r, w, y, z’den sonra d; adamlar: adamdar. L (l, t, d): V, r, w, y’den sonra l; ustalar: ustalar, bağlı: baylawlı. Ötümsüzlerden sonra t; Kazaklar: Qazaqtar. l, m, n, ñ, z’den sonra d; admalar: adamdar. M (m, p, b): V, l,r, v, y; yaramaz: jaramas, doğma-: tuwma-. Ötümsüzlerden sonra p: açma-: aşpa-. m, n, ñ, z’den sonra b: görünme-: körinbe-. Rusça kelimeler orijinal imlâsıyla yazıldığı için çok az Rusça kelime Kazak Türkçesine girmiştir. Daha çok Arapça, Farsça ve Moğolca kelimeler ödünçlenmiştir. Türk dilinin bu lehçesi ortak kültürel çalışmalar yapılmazsa kendi mecrasında gelişmeye devam edecektir. Ortak alfabe ve dil söylemleri gerçekleşmeyecektir. Bu çalışmada çağdaş bir metin incelenerek fonetik ve morfolojik inceleme yapıldı. Metin ortak Türk alfabesi esas alınarak Latin alfabesine çevirildi. Sonra bu çeviri yazılı metin Türkiye Türkçesine aktarıldı. Eserin sözlüğü de hazırlandı. Bu sözlük hem refaranslı hem de gerekli yerlerde tarihi ve çağdaş mukayeselidir.

Today the majority of Kazakhs live in the Republic of Kazakhstan. They live also in China, new independent Turkishs republics and, densely, in the district of Zeytinburnu beloning to İstanbul, in Turkey. The population of Kazakhstan is approximately 16 millons. The offical language of the county is Kazakhs language and Russian. İt is a prereqvisite to pass Kazakh language exam for being a government offical. The Turkish dialects, viz. Kazakh, Kirghiz and Tatar languages, are involved in the group of Kıpçak Turkish. % 42 of its population is Muslim, % 44 Orthodox, % 2 Protestant and % 7 the rest. Too the economical data in 1999, the annual in come per each person is 1077 dollars. The export is approximately 10 million dollars and the import 7,5 million dollars. Money in currency is Tenge (April 11, 2001, 1$=145,58 Tenge). For December 10, 1997, the capital city has been Akmola-Astana. The square measure of the country is 2724900 km2 . The cardinal cities are Almatı, Karaganda, Çimkent, Semipalatinsk, Pavlodar, Petropavlovsk, Cambul, Türkistan. The harbors are Aktav (Şevçenko), Atırav (Guryev), Öskeman (Ust-Kamenogorsk), Pavlodar, Semey. Phonetıcal Comparıson Between Turkey’s Turkısh And Kazakh Turkhıs: 1. ş: s; At the beginning: Şeytan, saytan ; İnside: Yaşa-, jasa- ; At the end: Aş, as. 2. ç: ş; At the beginning: Çadır, şatır; İçte: Açık, aşıq; At the end: Ağaç, ağaş. 3. #y: #j; At the beginning: Yıl, jıl ; yine, jaña ; yukarı, joğarı. 4. #g: #k; At the beginning: Gir-, kir- ; göz, köz; gülme-, külme-. 5. #d: #t; At the beginning: Dil, til ; diri, tiri ; dört, tört ; dirsek, tirsek. 6. Vğ: Vw; At the end: Ağır, awır ; bağ, baw ; dağ, taw. 7. v, (#Ø): b, (/p/); At the beginning: Var-, bar- ; ol, bol- ‘olmak’. İçte: Kavuş-, qabıs-. 8. VpV: VbV; İnside: ipi, jibi ; sapı, sabı; tepiş-, tebis- ; tepe, töbe. 9. f: p ~ (#b); At the beginning: Fakir, paqır; İçte: Kefil, kepil. 10. Ø: ğ <Ayın (‘); At the beginning: Acaip, ğaşap; âşık, ğaşıq ; ibret, ğıprat. 11. h: Ø; At the beginning: Hafız, abız. İnside: Mühür, mör. At the end: Allah, Ala. 12. h: q; At the beginning: Hacet, qajetİnside: Ahir, aqır. 13. VkV: VgV; İnside: Bükül-, bügil-. 14. Vğ/: Vy; İçte: Eğil-, iyil-. 15. #b: #m; At the beginning: Ben, men. 16. # ØI: #jI: Başta: İlik, jilik. 17. #g: #k: Gel-, kel-. 18. - rk-, -lk-: /rIk/, /lIk/; İnside I (ı, i) derivation: Berk, berik, 19. In contrast to Turkey’s Turkish, the unvoiced consonant is more developed. For more examples, see table 11. It is formulated as DLNM: D (d, n, t): V “vocal”, a after the voiced K “consonante” balayı: balanı ‘çocuğu’. T (t) after the unvoiced K; Kazaklar: Qazaqtar. D (d) after l, m, n, ñ, r, w, y, z; adamlar: adamdar. L (l, t, d): L (l) after V, r, w, y; ustalar: ustalar, bağlı: baylawlı. T (t) after the unvoiceds; Kazaklar: Qazaqtar. D (d) after l, m, n, ñ, z; adamlar: adamdar. M (m, p, b): V, l, r w, y;