Hudûs problematiğine ilişkin felsefî ve kelâmî argümanların eleştirel bir değerlendirmesi

Abstract

Bu makalede İslam düşüncesinin kadim meselelerinden biri olan hudûs problematiği ele alınmıştır. Bu bağlamda âlemin zâtî hudûsünü savunan müslüman filozoflar ile zamansal hudûsü önceleyen kelamcıların fikir ve argümanları karşılaştırmalı bir yöntemle incelenmiştir. Çalışmamızda ilk olarak âlemin unsurlarını teşkil eden cevher, cisim, cevher-i ferd ve araz gibi kavramların felsefi-kelami çerçevesine ışık tutulmuştur. Zira hudûs problematiğinin yeterince doğru bir zeminde anlaşılabilmesi, her şeyden önce söz konusu terimlerin entelektüel bir analizini gerektirir. İkinci olarak, zati hudûse ilişkin felsefi tezler incelenerek filozofların temel dayanak noktaları analiz edilmiştir. Son olarak ise kelamcıların zamansal hudûs doktrinini hangi temel ilkeler üzerinden inşa ettikleri tahlil edilmiştir. Araştırmamızda eleştirel ve analitik bir metot takip edilmiştir ve hudûs, kıdem ve ibda gibi kavramlara yüklenen farklı anlamlara dikkat çekilmiştir.

In this article, one of the ancient issues of Islamic thought, the problematic of hudûs, is discussed. In this context, the ideas and arguments of Muslim philosophers, who advocate the intrinsic hudûs of the world, and theologians, who prioritize temporal hudûs, have been examined with a comparative method. In our study, first of all, the philosophical-theological framework of the concepts such as essence, object, individual essence and attribute, which constitute the elements of the universe, is shed light on. To understand the problem of hudûs on a sufficiently correct basis, first of all, requires an intellectual analysis of the mentioned terms. Secondly, by examining the philosophical theses about the intrinsic hudûs, the basic points of the philosophers were analyzed. Finally, it has been analyzed on which basic principles the theologians built the temporal hudûs doctrine. In our research, a critical and analytical method has been followed and attention has been drawn to the different meanings attributed to concepts such as hudûs, seniority and ibda.