Kutbüddîn-Şîrâzî'nin nefs anlayışı

Abstract

Bu çalışmanın konusu “Kutbüddîn-i Şîrâzî’nin Nefs Anlayışı”dır. Kutbüddîn-i Şîrâzî, VII/XIII. Yüzyılda yaşamış İşrâkî gelenekten sayılan bir filozoftur. Çalışmada Kutbüddîn-i Şîrâzî’nin nefs, nefsin varlık delilleri, nefsin güç ve fiilleri, nefsin fâil illetleri, nefsin akıl ve bedenle olan ilişkisi hakkındaki görüşlerine yer verilmiştir. Bu görüşler Antik Yunan filozofları ile İşrâkî ve Meşşâî ekollerinin, Şîrâzî’nin nefs anlayışındaki etkilerine dikkat çekilerek ortaya konulmuştur. Konuyla ilgili kaynakların azlığı sebebiyle, çalışmada sınırlı sayıda kaynaklardan yararlanılmış ancak nefs konusuyla ilgili diğer kaynaklarla çalışma desteklenmiştir. Çalışmanın amacı Kutbüddîn-i Şîrâzî’nin nefs anlayışını, eserlerindeki ifadelerinden yola çıkarak ortaya koymak ve Şîrâzî’nin nefs hakkındaki görüşlerini, İbn Sînâ ve Sühreverdî’nin nefs tasavvurlarıyla eleştirel bir bakış açısıyla karşılaştırmaktır. Nitekim Şîrâzî’nin nefs teorisinde Sühreverdî’nin etkisi kadar İbn Sînâ’dan da belirgin izler görmek mümkündür. Şîrâzî’nin nefs teorisi nefs, akıl ve beden olmak üzere üç bileşenden müteşekkil bir teoridir. O kendi teorisini oluştururken nefsin akıl ve bedenle olan ilişkisinden yola çıkarak bir kuram oluşturmuştur. Bu ilişki nefsin varlık sahasına çıkmasıyla başlayıp bedenden ayrılıncaya kadar süregelen bir mahiyettedir. Aklı her açıdan nefse üstün tutan Şîrâzî, faal aklı da nefsin tekamülleşmesinde merkezi bir konuma yerleştirmiştir. Bedenin ölümü ile nefsin akıbetini de değerlendiren Şîrâzî hem öte dünyada nefsi bekleyen sonsuz mutluluğu ve bedbahtlığı açıklamış hem de ölümle bedeninden ayrılan nefsin akıl olduğunu belirtmekle “akla evrilen nefs” teorisini serdetmiştir.

The subject of this study is “The Soul (Nafs) Approach of Qutb al-Din Shirāzī”. Qutb al-Din Shirāzī, is a philosopher of the Illuminationist (Ishraqi) tradition that lived in the 13th century. In the study, the opinions of Qutb al-Din Shirāzī about the soul, the evidence of the soul, the power and the acts of the soul, the virtues of the soul, the relationship of the soul with the mind and the body have been discussed. The thesis has been prepared by paying attention to the effects of the schools of Illuminationism (Ishraq) and Perepatetic (Masha) on these views of Shirāzī. Due to the insufficient resources on the subject, a limited number of sources were used in the study, but the study was supported with the sources written on the subject of soul. The aim of this study is to reveal the understanding of the soul of Qutb al-Din Shirāzī based on his expressions in his works and to compare the views of Shirāzī about the nafs with a critical view of the soul of Avicenna and Suhrawardi. As a matter of fact, it is possible to see clear traces of Avicenna as well as the influence of Suhrawardi in Shirāzī’s theory of nafs. Shirāzī’s theory of nafs is a theory that consists of three components: soul, mind and body. While he was creating his own theory, he created a theory based on the relationship of nafs with mind and body. This relationship is of a nature that starts with the emergence of the nafs and continues until it leaves the body. Shirāzī, who holds the mind above the nafs in every respect, has placed the active mind in a central position in the evolution of the nafs. Evaluating the death of the body and the fate of the nafs, Shirāzī not only explained the endless happiness and misery that awaits the nafs in the next world, but also put forward the theory of “nafs evolving into the mind” by stating that the soul that leaves the body with death is the mind.