Osmanlı döneminde Amerikan misyonerlerinin Diyarbakır Vilayeti'ne gelişleri ve faaliyetleri

Abstract

XIX. yüzyılın başlarından itibaren faaliyetleriyle Osmanlı Devleti?nin birçok noktasına ulaşan Amerikalı misyonerler etkin çalışmalarıyla dini ve sosyal hayatın şekillenmesinde rol oynamışlardır. Osmanlı ülkesindeki “Doğu Hıristiyanları”nın Protestanlaştırılması amacıyla 1830?lu yıllardan itibaren Anadolu?ya giriş yapan ve misyonerlik faaliyetleri için birçok şehirde istasyon merkezleri kuran Amerikan ABCFM teşkilatı, Diyarbakır?a özel bir ilgi duymuştur. ABCFM teşkilatı 1840?lardan itibaren Diyarbakır Vilayetinde bulunan Süryani ve Ermenileri yakından tanımaya başlamıştır. 1850 yılında büyük çoğunluğu doktor olan misyonerler tarafından Diyarbakır?da misyon merkezi kurulmuş ve kısa süre içerisinde buraya bağlı istasyonlar oluşturulmuştur. Bu süreç içerisinde mezhep değişikliği nedeniyle Süryani ile Ermenilerin yanı sıra Müslümanlar tarafından da Protestan misyonerlerine sert tepkiler gösterilmiştir. XIX. yüzyılın sonlarında bölgede meydana gelen Ermeni isyanları üzerine Amerikan Protestan misyonerleri Ermenilerle yakından ilgilenmiş ve hatta onları desteklemiştir. ABCFM misyonerlerinin faaliyetleri I. Dünya Savaşı patlak verene kadar devam etmiş ve bu tarihten sonra misyon merkezleri kapanmıştır.

Bymeans of their activities reaching many places in the Ottoman State from the begining of early XIX. century, American missionaries played a critical role in the formation of religious ands ocial life. American ABCFM Protestant Organization, which entered Anatolia forthe purpose of converting Eastern Christians in the Ottoman Stateto protestants from the years of 1830s and founded stations in many cities for the missionary activities in Anatolia, had a special interest on Diyarbakır. This organization began to closely regocnize Assyrians and Armenians in Diyarbakır from the 1840s. In 1850, the missionaries, most of whom were physicians, founded a missionary centre in Diyarbakır and in a short time some other branches were formed. In this process, due to the secterian alterations Muslims also showed fierce reactions to protestant missionarie sbesides Asyrrians and Armenians. In the late XIX. century, American protestant missionaries showed a close interesttoArmenians, even suppoorted them in Armenian rebels that took place in the region. The activities of ABCFM missionaries lasted till the out break of 1st World War, and from then on missionary centres were shutdown.