THE CLASSIFICATION OF SOCIAL AND ECONOMIC LIFE IN ISTANBUL IN THE SECOND HALF OF THE EIGHTEENTH-CENTURY BY ISTANBUL AHKÂM REGISTERS (1755-1765)

Abstract

18.yüzyılda İstanbul'daki toplumsal yaşamı değerlendirme amacındaki bu çalışma, 1755-1765 yılları arasındaki döneme ait İstanbul Ahkâm Defterleri'nin tasnifine yöneliktir. Ahkâm defterlerinde yer alan kayıtlardaki hükümleri tasnif edebilmek için; (a) defter numaraları, (b) başvuru yerleri, (c) ihtilaf konuları, (d) ihtilafın taraflarının sosyal konumları, (e) ihtilafın taraflarının dinleri ve (f) başvuru yılları, temel analiz değişkenleri olarak seçilmiştir. Her bir hüküm, bu sistematiğe göre -öncelikle kendi içlerinde ve daha sonra da genel analize tabi tutularak- incelenmiştir. İstanbul Ahkâm Defterleri Kayıtları'nda, Ocak 1755-Aralık 1764 tarihleri arasındaki dönemde, sosyal hayat ile ilgili olarak 531 tane hükümtespit edilmiştir. 3-7 arasında yer alan ilgili Ahkâm defterindeki bu hükümlerden, en fazla kaydın 6 numaralı defterde (%31,6) yer aldığı görülmüştür. İstanbul'da yaşanan toplumsal sorunların, yoğunluklu olarak "cürüm ve ceza" (%50,8) ve "miras" (%23,3) konularıyla ilgili oldukları belirlenmiştir. Bununla birlikte en fazla toplumsal sorun, Üsküdar (%38,6) bölgesinde yaşanmıştır. Yine, Suriçi kazasında sıklıkla "Müslim ve Gayrimüslim mahallelerinin yerleşimi" (19 karar); Galata, Haslar ile Üsküdar kazalarında yoğunlukla "eşkiyalık, ev basma, katl, yaralama, darp, gasp, hırsızlık ve zulüm" (sırasıyla 36, 101 ve 54 karar) konularına ilişkin sorunlar yaşanmıştır. 18.yüzyılda İstanbul'daki toplumsal sorunların, çoğunlukla yönetilenler (reaya) arasında yaşandığı belirlenmiştir. Hem müracaat eden ve hem de şikayet edilen taraflar, çoğunlukla şehir merkezinde yaşayan Müslüman yönetilen reayadan müteşekkildir. İncelenen dönemdeki sorunların %35,4'ünün, 1763-1764 yılları arasındaki dönemde yaşandığı tespit edilmiştir.