Atatürk Baraj Gölü’ndeki bazı tatlısu balıklarının total lipit ve yağ asitlerinin mevsimsel değişimi

Abstract

Bu çalışmada, Cyprinus carpio, Tor grypus ve Silurus triostegus’un kas, karaciğer ve gonatlarının total lipidi ile fosfolipit ve triaçilgliserol fraksiyonundaki yağ asidi bileşiminin, eşeye ve mevsime bağlı değişimleri araştırılmıştır. Balık örnekleri Atatürk Baraj Gölü’nden Mayıs 2008-Mart 2009 tarihlerinde ikişer aylık periyotlarla alınmıştır. C. carpio, T. grypus ve S. triostegus’un total lipit içeriği yıl içinde dişilerin kas dokusunda % 0.53-4.88, erkeklerin kas dokusunda % 0.41-5.31, dişilerin gonatlarında % 0.54-5.04, erkeklerin gonatlarında % 0.97-4.62, dişilerin karaciğerinde % 0.74-4.84, erkeklerin karaciğerinde % 0.50-3.71 aralığında değişmiştir. T. grypus kaslarının, S. triostegus ve C. carpio’ya oranla daha fazla total lipit içerdiği saptanmıştır. Üç balık türünün dokularındaki total lipit miktarı; üreme zamanı ve mevsime bağlı olarak değişiklik göstermiştir. Örneğin, C. carpio ve S. triostegus dişi bireylerinin kaslarında total lipit içeriği, yumurtlamadan sonra haziran ayında azalmıştır. Üç balık türünün karaciğerindeki total lipit miktarı, ocak ve eylül aylarında azalmıştır. S. triostegus’un karaciğer total lipit miktarı, aynı türün kas dokusundan daha fazla; T. grypus karaciğer total lipit miktarı ise aynı türün kas dokusundan daha az lipit içermiştir. C. carpio ve T. grypus’un her iki eşeyinde gonat total lipit miktarı eylül ayında artmıştır. Balıkların; kas, gonat ve karaciğerlerindeki total lipit ile fosfolipit ve triaçilgliserol fraksiyonlarındaki yağ asidi içerikleri; yağ asidi standartları kullanılarak, gaz kromatografi ile belirlenmiştir. Bu çalışmada, ΣSFA (Saturated Fatty Acids: Doymuş Yağ Asitleri), ΣMUFA (Monounsaturated Fatty Acids: Tekli Doymamış Yağ Asitleri) ve ΣPUFA (Polyunsaturated Fatty Acids: Aşırı Doymamış Yağ Asitleri) düzeylerinin, balık türleri ve aynı balığın dokuları arasında değiştiği belirlenmiştir. Üç balık türünün dokularından ekstrakte edilen total lipitlerinde SFA oranı % 24.02-46.06, MUFA % 12.08-46.83 arasında değişmiştir. Dokuların total lipidinde PUFA yüzdesi, % 21.55-60.94 arasında bulunmuştur. Üç balık türünün karaciğerindeki total lipidin ΣPUFA yüzdeleri, aynı balıkların kaslarından daha yüksek bulunmuştur. Tüm mevsimlerde, C. carpio, S. triostegus ve T. grypus’un doku lipitlerindeki total lipit, fosfolipit (PL) ve triaçilgliserol (TAG) fraksiyonlarındaki SFA, MUFA ve PUFA dağılımları farklı bulunmuştur. Triaçilgliserol, fosfolipide oranla daha az oranda PUFA, daha fazla oranda MUFA ve SFA; TAG ile karşılaştırıldığında PL daha fazla oranda PUFA ve daha az oranda MUFA ve SFA içermiştir. Gaz kromatografi sonuçlarına gore; balıkların kas, gonat ve karaciğer gibi dokularında doymuş yağ asitlerinden lavrik asit (12:0), tridekanoik asit (13:0), miristik asit (14:0), pentadekanoik asit (15:0), palmitik asit (16:0), heptadekanoik asit (17:0) ve stearik asit (18:0); tekli doymamış yağ asitlerinden palmitoleik asit (16:1n-7), oleik asit (18:1n-9) ve eikosenoik ix asit (20:1n-9); aşırı doymamış yağ asitlerinden linoleik asit (18:2n-6), linolenik asit (18:3n-3), eikosatrienoik asit (20:3n-6), arakidonik asit (20:4n-6), eikosapentaenoik asit (20:5n-3), dokosapentaenoik asit (22:5n-3) ve dokosaheksaenoik asitler (22:6n-3) tespit edilmiştir. Tüm mevsimlerde üç balık türünün dokularındaki total lipitlerde SFA içinde temel bileşen 16:0 (% 15.61-31.83), tekli doymamış yağ asitleri içinde 18:1n-9 (% 8.83-33.64), PUFA içinde 22:6n-3 (% 4.42-27.08) ve 20:5n-3 (% 1.74-9.21)’tir. C. carpio, T. grypus ve S. triostegus’un dokularında yüzde dağılımda en fazla bulunan yağ asitlerinin oranları; üreme zamanı, sıcaklık ve mevsime bağlı olarak değişmiştir. Üç balık türünün her iki eşeyinin kas total lipidindeki 16:0 yüzdesinin, diğer aylarla karşılaştırıldığında haziran ve eylül aylarında daha yüksek olduğu; buna karşılık 22:6n-3 yüzdesinin, diğer aylarla karşılaştırıldığında mayıs ayında düşük olduğu bulunmuştur. C. carpio ve T. grypus’un kas lipitlerinin PL fraksiyonunda ΣSFA ve 16:0’ın oranın yumurtlama öncesi dönem olan mart ayında düştüğü, buna karşılık üç balık türünde ΣSFA ve 16:0 oranın yumurtlama sonrası eylül ve kasım aylarında yüksek olduğu belirlenmiştir. Çalışılan türlerin her iki eşeyinin total lipitlerinde n-3/n-6 oranı; kasta 1.15-4.05, karaciğerde 1.30-3.50, gonatlarda 1.22-3.79 aralığında tespit edilmiştir. C. carpio ve S. triostegus ile karşılaştırıldığında, T. grypus’un kaslarında n-3/n-6 oranının daha yüksek olduğu bulunmuştur. Üç balık türünün dokularındaki TAG ve PL yağ asidi kompozisyonları farklı bulunmuştur. Triaçilgliseroller; yüksek oranda MUFA, 16:0, 16:1n-7, 18:2n-6 ve 18:3n-3; fosfolipitler ise yüksek miktarda PUFA, 20:3n-6, 20:4n-6, 20:5n-3, 22:5n-3, 22:6n-3 ve SFA’ler içinde 18:0 içermiştir. Anahtar Kelimeler: Atatürk Baraj Gölü, C. carpio, T. grypus, S. triostegus, Mevsimsel Yağ, Asidi İçeriği.

In this study, the sexual and seasonal variations in total lipid and fatty acid composition of total lipid, phospholipid and triacylglycerol fractions in muscle, liver and gonads of C. carpio, T. grypus and S. triostegus were investigated. Fish samples have been obtained from Atatürk Dam Lake in two-month periods between May 2008 and March 2009. The total lipid content varied seasonally from 0.53 % to 4.88 % in female muscles, 0.41 % to 5.31 % in male muscles, 0.54 % to 5.04 % in female gonads, 0.97 % to 4.62 % in male gonads, 0.74 % to 4.84 % in female livers, 0.50 % to 3.71 % in male livers of wet weight for C. carpio, T. grypus and S. triostegus. It was determined that muscles of T. grypus contained higher percentages of total lipid than S. triostegus and C. carpio. The total lipid amount in tissues of three fish species was influenced by reproduction period and season. For example, the total lipid content in muscles of female C. carpio and S. triostegus decreased to minimum in july after spawning. The amount of total lipid in livers of three fish species decreased in january and september. Total lipid content of liver was found higher than muscle in S. triostegus while total lipid content of liver was found lower than muscle in T. grypus. Total lipid content of gonads in both sexes of C. carpio and T. grypus increased in september. Fatty acid compositions of total lipid, PL and TAG fractions have been determined in muscle, gonad and liver tissues of fishes by gas chromatography using a mixture of fatty acid standards. The present study revealed that ΣSFA, ΣMUFA, and ΣPUFA levels varied among fish species and tissues of the same fish species. The ΣSFA and ΣMUFA percentages of the total lipid extracted from tissues of the three fish species ranged from 24.02 % to 46.06 % and from 12.08 % to 46.83 %, respectively. The ΣPUFA percentages of the total lipid in tissues was found from 21.55 % to 60.94 %. Generally, ΣPUFA percentages of the total lipid in liver of three fish species were found higher than muscles of same fish species. The distributions of SFA, MUFA and PUFA proportions were found different among total lipid, PL and TAG fractions from lipids in tissues of C. carpio, S. triostegus and T. grypus in all seasons. Triaçilgliserol contained a lower proportion of PUFA and a higher proportion of MUFA and SFA than PL while PL contained higher proportion of PUFA than proportion of MUFA and SFA compared to TAG. According to the gas chromatography results, following saturated fatty acids: lauric acid (12:0), tridecanoic acid (13:0), myristic acid (14:0), pentadecanoic acid (15:0) palmitic acid (16:0), heptadecanoic acid (17:0) and stearic acid (18:0) monounsaturated fatty acids, palmitoleic acid (16:1n-7), oleic acid (18:1n-9) and eicosenoic acid (20:1n-9); and polyunsaturated fatty acids: linoleic acid (18:2n-6), linolenic acid (18:3n-3), eicosatrienoic acid xi (20:3n-3), arachidonic acid (20:4n-6), eicosapentaenoic acid (20:5n-3), docosapentaenoic acid (22:5n-3) and docosahexaenoik acid (22:6n-3) were determined in three tissues such as muscle, gonad and liver of fishes. The main constituents were 16:0 (15.61-31.83 % among SFA, and 18:1n-9 (8.83-33.64 %) among MUFA, 22:6n-3 (4.42-27.08 %) and 20:5n-3 (1.74-9.21 %) among PUFA in the total lipid extracted from tissues of three fish species in all seasons. The proportions of major fatty acids in tissues of C. carpio, T. grypus and S. triostegus varied to depending on reproduction period, temperature and season. It was found that the percentage of 16:0 in the total lipid extracted from muscles of both sexes of three fish species was higher in july and september than to other months while percentage of 22:6n-3 was found lower in may than to other months. The proportion of ΣSFA and 16:0 in PL fractions of muscle lipids of C. carpio and T. grypus was found to be low in march in prespawning period whereas the proportion of ΣSFA and 16:0 in three fish species found to be high september and november in postspawning. In this study, the n-3/n-6 ratio was determined to range from 1.15 to 4.05 for dorsal muscle, 1.30 to 3.50 for liver and 1.22 to 3.79 for gonads in total lipids in both sexes of all studied species. The higher n-3/n-6 ratio was found in muscle of T. grypus compared with C. carpio and S. triostegus. Triacylglycerol and PL fatty acid compositions in tissues of three fish species were found different. Triacylglycerols were characterized by a high content of MUFA, 16:0, 16:1n-7, 18:2n-6 and 18:3n-3; whereas phospholipids contained a large quantity of PUFA, mainly, 20:3n-6, 20:4n-6, 20:5n-3, 22:5n-3, 22:6n-3 and 18:0 among SFAs. Key words: Atatürk Dam Lake, C. carpio, T. grypus, S. triostegus, Seasonal Fatty Acid Composition.