Dicle Nehri Vadisi çevresinde (Batman güneyi) jeomorfolojik tespitler ve kültürel yerbilimi açısından önemi
Citation
Karadoğan, S. ve Kozbe, G. (2017). Dicle Nehri Vadisi çevresinde (Batman güneyi) jeomorfolojik tespitler ve kültürel yerbilimi açısından önemi. S. Tonbul, M.T. Şengün, M. Siler ve F.A. Canpolat (Ed.). Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu, 12-14 Ekim 2017, Elazığ, Bildiriler Kitabı içinde (ss.339-347). İstanbul : Jeomorfoloji Derneği : Fırat Üniversitesi Coğrafya BölümüAbstract
Dicle Nehri, Batman kenti güneyinde Batman Çayı ile birleşerek Raman ve Gercüş antiklinalleri arasında, Jura tipi
kıvrımlar olarak adlandırılan arazi içinde açılmış, dar ve derin vadisine girer. Dağlık araziye adeta gömülmüş olan Dicle
Nehri’nin bu alanda dar ve derin vadilerinin oluşmasında hem antesedant hem süperempoze olayından söz edilebilir.
Araştırma sahası günümüzde, tektonizma, kıvrımlı ve yatay yapılar, karstlaşma, fluviyal süreçler gibi yapısal
birçok faktör ve morfojenetik süreçler tarafından şekillenmektedir. Dolayısıyla bu süreçlere özgü çok çeşitli ve zengin bir
rölyef söz konusudur (fay rölyefi, kıvrımlı yapı rölyefi, yatay ve monoklinal yapı rölyefi, akarsu topoğrafyasına ait
elemanlar, karstik şekiller). Bunun yanı sıra alanda, geçmişte hem kurak-yarı kurak; hem de nemli iklim dönemlerinde
oluşmuş yer şekillere de rastlanır (tafoniler, kafesli çözülme şekilleri, şahit ve mantar kayalar, sileks, silis ve kalsit kabuklu
kaliş oluşumları, traverten depoları vs.).
Dicle Nehri Vadisi ve çevresi, sunduğu jeomorfolojik avantaj ve jeolojik malzeme nedeniyle tarih öncesi çağlardan
itibaren yoğun bir yerleşime ve insan aktivitelerine sahne olmuştur. Bu nedenle Hasankeyf tarihi yerleşmesinin de içinde
yer aldığı, kültürel yerbilimi açısından oldukça zengin olan çalışma alanımızda çeşitli dönemlere ve uygarlıklara ait
kayaaltı sığınakları, kaya oyuğu meskenler, dinsel mekanlar, kaleler, mezarlar, kaya yerleşimleri ve bunlara özgün
birimler bulunmaktadır. The Tigris River goes through its own narrow and deep valley which had been opened in an area called Jura type
folds, by merging with Batman Stream between Raman and Gercüş anticlines in the south of Batman city. The Tigris
incision nearly into the highlands in this area can be mentioned as the Tigris plays both antecedent and superimposed roles
in the formation of the narrow and deep valleys in this zone.
Today, the field is shaped by many structural factors such as tectonism, folded and horizontal structures,
karstification, fluvial and morphogenetic processes and peculiar to these processes, rich and various reliefs are in question
(faulted reliefs, folded structure reliefs, horizontal and monoclonal structure reliefs, components belonging to a fluvial
topography and karstic landforms). Besides those, some landforms encountered which are formed both in arid, semi-arid,
and humid periods in this area in the past. (Tafoni, alveols, witness and mushroom rocks, silex, silica and the formations of
calcrete duricrust, travertine deposits and etc.).
The Tigris River Valley and its surroundings, where the ancient Hasankeyf settlement is also located show variety
in terms of cultural geology and landforms. This valley was experienced a very intensive occupation sequence and human
activities since geomorphological advantages as well as geological material are present there. Therefore, sites, shelters, ritual areas and tombs carved into rocks, castles and several features belonging to these cultural assessments are found in the
research area.