Diyarbakır kenti civarında Dicle Nehrine ait taraçaların yaş yorumları

Abstract

Diyarbakır kenti civarında Dicle nehri vadisi boyunca oluşan yer şekilleri ve Kuvaterner depoları uzun bir geçmişe ait birçok tektonik ve volkanik aktivitenin, iklim değişikliklerinin ve insan müdahalelerinin izlerini taşır. Söz konusu izler ve bunlardan elde edilecek bulgular sadece yerel ölçekte değil bölgesel ölçekte Kuvaterner jeomorfolojisinin evrimine ait soruları da aydınlatacaktır. Diyarbakır kale kentinin yanı başındaki akarsu taraçaları üzerindeki Hevsel bahçeleri endemik bitki türleri ve uzun yıllar hüküm süren Uygarlıkların kültürel izlerine tanıklık etmelerinin yanı sıra geleneksel bahçe üretimi ve bahçe kültürü arkeolojisi açısından önemlidir. Bu bağlamda nehrin eski kent civarındaki vadisinde, nehrin sağ yakasında surların dibinde nehrin boğaza girdiği kesime kadar Hevsel bahçelerinde ve nehrin sol yakasındaki üniversite alanına karşılık gelen taraçalarda bir araştırma programı uygulandı. Jeomorfolojik sorgulamalar bizi Dicle vadisi batısındaki bazalt alıntılarına yöneltti. Bu amaçla 2014 ilkbahar ve sonbaharında Hevsel bahçelerinde sistematik arazi çalışmaları gerçekleştirildi. Terk edilmiş bir menderes dolgusu içinde karotaj yapıldı. Surlardan Dicle nehrine kadar olan alanda GPS ölçümleri yapıldı. Uydu görüntüleri, eski harita ve fotoğraflardan da yararlanılarak, harita, kesit ve profiller oluşturuldu. Elde edilen bulgular ve sonuçlar seki basamaklarının iklim değişikliklerinin yanı sıra tektonik aktiviteden etkilendiğini ortaya koymaktadır. 2015 ilkbaharında Holosen boyunca alüvyal biriktirme ve aşındırma ve faaliyetlerin aşamalarını ve yaşlarının belirlenmesi amacıyla kentin kuzeyinde nehrin sol yakasında kamyona monte edilmiş sondaj aracıyla karotaj gerçekleştirildi. Vadinin en düşük dolgularının mukavemeti ve ıslak topraklar bazı yerlerde karot alınmasını engellese de iki ayrı yerden ve kentin güneyinde nehrin boğazdan sonra dışbukey menderes yaptığı alandaki alçak taraça dolguları detaylı çalışılarak birkaç alüvyal sekans tespit edilmiştir. Radyokarbon tarihlendirmeleri ile elde edilen bulgulara göre nehre ait iklim tarafından tetiklenen alüvyon birikimi dört döneme ayrılabilir: - Son Buzul Maksimumu (21-20.5 ka cal BP) ve SBM sonu (18.2-17.9 ka cal BP), - Roma işgalinden önceki dönem (M.Ö. 330-200 /orta=280; ve M.Ö. 160-60 /orta=120), - Roma sonu/Bizans başlangıcı (orta=M.S. 300), - Küçük Buzul Çağı’nın 2.ci döneminin başı (orta=M.S. 1770).