Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Çevresel Değişimlerin Jeomorfolojik Kayıtları

Abstract

Çevre ve çevre sistemleri, geçmişten günümüze birçok medeniyetin ortak mirası özelliğindedir. Diyarbakır’da bulunan akarsu ve vadi sistemleri de bu özellikleri nedeniyle UNESCO Dünya Doğal ve Kültürel Miras listesine dâhil edilmiştir. Bu mirasın geleceği bir yandan bizim seçim ve eylemlerimize bağlıyken, diğer yandan da yer sistemi tarihindeki değişikliklerin akarsu dinamiklerine etkisine bağlıdır. Bu tarihçe, akarsuyun taşkın ovası çevresinde gözlenen taraçalarda ve günümüzde derine kazdığı ana kaya ile ilişkilerinde yazılıdır. Dicle Nehri sisteminin evriminin anlaşılması amacıyla 2014 ve 2015 yıllarında gerçekleştirilen iki hedef bölgede arazi çalışması gerçekleştirilmiştir: (i) Akarsuyun, şehir duvarları (sağ yaka) ve Üniversite (sol yaka) çevresinde bulunan taraçaları üzerine kurulu Hevsel Bahçeleri, (ii) Diyarbakır Boğazı’nın aşağı çığırlarında kalan, Karacadağ’ın sağ yakasından Dicle’ye yakınsadığı kesimdeki alüvyal depolar. İlksel sonuçlarımız, Dicle Nehri ve vadisinin evrimi hakkında önemli ipuçları ortaya koymaktadır. Uzun süreli dinamiklerin günümüz yer şekillerinin gelişimine ve akarsuyun geleceğine olan etkisi göz önünde bulundurulduğunda Heysel Bahçeleri ve Diyarbakır çevresindeki Dicle Vadisi’nin yönetimi ve korunmasın gerekliliği ve önemi ortaya çıkmaktadır. Bu sonuçlar, çevre sistemlerinin sadece insanoğlunun günümüze dair proje ve hırslarının pasif izleyicileri değil, geleceğimizin kurulmasında önemli bir aktör olduğunu hatırlatmaktadır.

Çevre ve çevre sistemleri, geçmişten günümüze birçok medeniyetin ortak mirası özelliğindedir. Diyarbakır’da bulunan akarsu ve vadi sistemleri de bu özellikleri nedeniyle UNESCO Dünya Doğal ve Kültürel Miras listesine dâhil edilmiştir. Bu mirasın geleceği bir yandan bizim seçim ve eylemlerimize bağlıyken, diğer yandan da yer sistemi tarihindeki değişikliklerin akarsu dinamiklerine etkisine bağlıdır. Bu tarihçe, akarsuyun taşkın ovası çevresinde gözlenen taraçalarda ve günümüzde derine kazdığı ana kaya ile ilişkilerinde yazılıdır. Dicle Nehri sisteminin evriminin anlaşılması amacıyla 2014 ve 2015 yıllarında gerçekleştirilen iki hedef bölgede arazi çalışması gerçekleştirilmiştir: (i) Akarsuyun, şehir duvarları (sağ yaka) ve Üniversite (sol yaka) çevresinde bulunan taraçaları üzerine kurulu Hevsel Bahçeleri, (ii) Diyarbakır Boğazı’nın aşağı çığırlarında kalan, Karacadağ’ın sağ yakasından Dicle’ye yakınsadığı kesimdeki alüvyal depolar. İlksel sonuçlarımız, Dicle Nehri ve vadisinin evrimi hakkında önemli ipuçları ortaya koymaktadır. Uzun süreli dinamiklerin günümüz yer şekillerinin gelişimine ve akarsuyun geleceğine olan etkisi göz önünde bulundurulduğunda Heysel Bahçeleri ve Diyarbakır çevresindeki Dicle Vadisi’nin yönetimi ve korunmasın gerekliliği ve önemi ortaya çıkmaktadır. Bu sonuçlar, çevre sistemlerinin sadece insanoğlunun günümüze dair proje ve hırslarının pasif izleyicileri değil, geleceğimizin kurulmasında önemli bir aktör olduğunu hatırlatmaktadır.