Ergani (Diyarbakır) Çevresinde Kuvaterner'de Meydana Gelen Drenaj Değişiklikleri ve Bölge Jeomorfolojisine Etkileri

Abstract

Diyarbakır kuzeyi Arabistan bloğunun Anadolu levhası altına daldığı, kıta- kıta çarpışmasının meydana geldiği ve Türkiye tektoniğinde önemli etkileri olan aktif bir tektonizma kuşağıdır. 4. zamanda da devam eden bu tektonik hareketliliğe bağlı olarak başta volkanik faaliyetler olmak üzere bir çok süreç bölgenin jeomorfolojik yapısının değişiminde etkili olmuştur. Bunlardan biri Kuvaterner’ de meydana gelen drenaj değişiklikleridir. Malatya havzasını dış drenaja bağlayan Fırat nehri, Karacadağ ekseninin batısında kalan alanda dış süreçleri kendi lehine çeviren güçlü bir akarsu sistemini oluştururken, Dicle nehri Ergani kuzeyinde Güneydoğu Toroslarını yaran güçlü bir akarsu olan Maden Çayını kapmıştır. Böylece bölge morfolojisini derinden etkileyen bir dönem başlamıştır. Nitekim daha önce Ergani batısından Ergani ve Bereketli ovalarını alüvyonlarıyla doldurarak akan Maden Çayı, Bugünkü Dicle Barajının oluştuğu senklinalde akan Dicle nehrinin bir kolu tarafından kapılarak yönünü doğuya çevirmiştir. Böylece Ergani ve Bereketli ovalarında, buradaki bir çok prehistorik yerleşmenin de kurulmasına imkan tanıyan fluviyal süreç sona ermiş, biraz batıda Çermik depresyonunda Fırat ve bağlı kollarının güçlü aşındırma etkilerine karşılık Diyarbakır kuzeyinde meydana gelen drenaj değişikliklerinden dolayı fluviyal aşındırma süreci adeta durmuştur. Bu çalışma, sahada Kuvaterner de meydana gelen söz konusu değişiklikleri ve etkilerini ele almaktadır.