Alkan, Mehmet HüseyinYener, İsmailÇavuşoğlu, Mehmet2024-04-162024-04-1620242024Çavuşoğlu, M. (2024). Bazı tıbbi aromatik bitki türlerinin şeker hastalığına karşı (antidiyabetik) ve cilt yenileme (antiaging) özelliklerinin belirlenmesi; türlerin fitokozmetik ve fitofarmasötik potansiyellerinin ortaya konulması. Yayımlanmamış doktora tezi, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır.https://hdl.handle.net/11468/13886Halk arasında anti-aging (cilt yenileme) özelliğinden dolayı kullanılan kiraz sapı, kına, badem, ayva çekirdeği, kayısı çekirdeği, menegiç (bıttım), yenidünya, salatalık kabuğu ve anti-aging etki potansiyeli olduğu düşünülen; Astragalus, Spartium, Trifolium, Centaurea, Onopordum, Carduus, Gundelia, Scolymus, Achillea, Echinops, Tragopogon, Pulicaria, Carlina, Alcea, Malva, Verbascum, Veronica, Kickxia, Stachys, Melissa, Sideritis, Ballota, Teucrium, Mentha, Salvia, Calystegia, Hypericum, Sedum, Cardaria, Capsella, Anchusa, Beta, Silene, Euphorbia ve Reseda cinslerine ait bazı türlerin etanol ekstreleri hazırlanarak elastaz ve kolajenaz enzim inhibisyon aktiviteleri ölçülmüştür. Ayrıca bu türlerin GC-MS cihazı ile triterpen olan ?-amirin, monoronik, oleanonik, oleanolik, betulinik, ursolik ve ursonik asit içerikleri tayin edilmiştir. Çalışmanın ikinci kısmında halk arasında antidiyabetik etkisi olan bu türlerin hazırlanan ekstrelerinin ayrıca ?-glukozidaz ve ?-amilaz enzim inhibisyon aktiviteleri tespit edilmiştir. Antiaging açısından, halk arasında kullanılan materyallerin genel olarak hem elastaz hemde kolajenaz enzim inhibisyon aktivitelerinin yüksek olduğu, özellikle kına örneğinin elastaz (% inhibisyon: 90,72±1,60) ve kolajenaz (% inhibisyon: 98,80±1,26) enzim inhibisyon aktivitesinin oldukça yüksek olduğu bulunmuştur. Antidiyabetik açısında ise halk arasında kullanılan türlerin özellikle, 200 ?g/mL konsantrasyonda ?-glukozidaz inhibisyon aktivitesinde badem dışındaki tüm örneklerin aktif olduğu ve bıttım çekirdeği, kiraz sapı, ayva çekirdeği, tarçın, sarımsak, kına ve meyan kökünün çok yüksek inhibisyon aktivitesi sergiledikleri bulunmuştur. GC-MS sonuçlarına göre ise Salvia marashica, ve Carlina corymbosa türlerinin ursolik asit (sırasıyla, 83.108±12,47 ve 112.220±16,83 µg analit/g ekstre) ve oleanolik asit (sırasıyla, 105.885±27,53 ve 161.833±42,07 µg analit/g ekstre) bakımından en zengin örnekler olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca Melissa officinalis subsp. officinalis, Astragalus schizopterus ve Mentha longifolia subsp. noeana türlerininde bu bileşenlerince zengin olduğu tespit edilmiştir. Yapılan çalışma sonucunda antiaging ve antidiyabetik açıdan fitokozmetik ve fitofarmasötik olarak çok değerli türlerin olduğu ve özellikle çok yüksek inhibisyon aktivitesi sergileyen türlerin daha ileriki çalışmalara konu olması ile ülke ekonomisine kazandırılması gerektiği sonucuna varılmıştır.Plant materials such as cherry stalk, henna, almond, quince seed, apricot seed, terebinth, loquat, cucumber peel, which are popularly used for their anti-aging (skin renewal) properties, and Astragalus, Spartium, Trifolium,Centaurea, Onopordum, Carduus, Gundelia, Scolymus, Achillea, Echinops, Tragopogon, Pulicaria, Carlina, Alcea, Malva, Verbascum, Veronica, Kickxia, Stachys, Melissa, Sideritis, Ballota, Teucrium, Mentha, Salvia, Calystegia, Hypericum, Sedum, Cardaria, Capsella, Anchusa, Beta, Silene, Euphorbia and Reseda which are thought to have anti-aging effect potential elastase and collagenase enzyme inhibition activities of ethanol extracts of species belonging to the genera were measured. In addition, the contents of ?-amyrin, monoronic, oleanonic, oleanolic, betulinic, ursolic and ursonic acids, which are triterpenes of these species, were determined with the GC-MS device. In the second part of the study, the ?-glucosidase and ?-amylase enzyme inhibition activities of the prepared extracts of these species, which have antidiabetic effects among the public, were also determined. In terms of antiaging, the materials used among the public are generally activated in both elastase and collagenase enzyme inhibition activities, and especially the henna sample was found to be high in both elastase (inhibition %: 90,72±1,60) and collagenase (inhibition %: 98,80±1,26) enzyme inhibition activities. In terms of antidiabetics, it was found that the species used among the public, especially all samples except almond, were active in ?-glucosidase inhibition activity at a concentration of 200 ?g/mL, and bıttım seed, cherry stem, quince seed, cinnamon, garlic, henna and licorice root exhibited very high inhibition activities. According to GC-MS results, ursolic acid (83.108±12,47 and 112.220±16,83 µg analyte/g extract, respectively) and oleanolic acid (105.885±27,53 and 161.833±42,07 µg analyte/g extract) of Salvia marashica, and Carlina corymbosa species, were found to be the richest samples in terms of extract. Additionally, Melissa officinalis subsp. officinalis, Astragalus schizopterus and Mentha longifolia subsp. noeana species were found to be rich in these components. As a result of the study, it was concluded that there are valuable species of phytocosmetics and phytopharmaceuticals in terms of antiaging and antidiabetic, and that especially the types that show very high inhibition activity should be subject of further studies and brought the country's economy.trinfo:eu-repo/semantics/openAccessAntiagingAntidiyabetGC/MSElastazKolajenazα-Glukozidazα-AmilazUrsolik asitOleanolik asitAntidiabetesElastaseCollagenaseα-Glucosidaseα-AmylaseUrsolic acidOleanolic acidDoctoral Thesis