Coğrafi işaret olarak Diyarbakır bazalt taşı ve tescili

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Diyarbakır kenti, Hurriler’den bugüne pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Surlarla kuşatılan kentin mimarlık ve yapı sanatının önemli bir parçası olan bazalt taşı kentin tümüne hakimdir. Kentin surları, burçları, dar ve uzun sokakları, cami, hamam, kilise ve han gibi anıtsal yapıları, avlulu ve eyvanlı evlerinden oluşan geleneksel dokusu bazalt taşından yapılmıştır. Kent ile özdeşleşen bazaltın yöresel malzeme olarak coğrafi işaret alması ve tescili için 2017 yılında Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası, Kalkınma Ajansı ve Dicle Üniversitesi’nin dahil olduğu “Yöresel Ürünler Coğrafi İşaret ve Tescil Alma Projesi 2 ” kapsamında başvuru süreci başlatılmıştır. Bazalt taşı Türkiye’de pek çok yerde kullanılan bir taş olmasına rağmen Diyarbakır’da kentin bir bazalt plato üzerinde yer alması, kentte var olan tüm medeniyetlerin mimari mirasının bu platonun bazaltından yapılmış olması malzemeye özgünlük ve farklılık kazandırmaktadır. Bu bağlamda Diyarbakır’da geleneksel kent dokusunun tamamında kullanılan, kentin merkezinde üretilen “Diyarbakır Bazaltı’nın” yerel bir malzeme olarak coğrafi işaretle tescillenmesi /patentinin alınması, kentte mal olan bir ürünün üretim ve kullanım zinciri içinde korunmasını ve sürdürülebilirliğini sağlayacaktır. Bu çalışma, coğrafi işaret başvuru süreci başlatılan bazalt taşının, Türkiye Patent Enstitüsüne sunulan ve yazar tarafından yazılan “Kentsel Yerleşimde Bazalt Taşının Yeri” adlı alt başlığı kapsayacak şekilde, yazılı ve görsel belgelerin eklenmesi ile geliştirilerek hazırlanmıştır. Çalışma süreci içerisinde geçmişte kenti ziyaret eden araştırmacıların yazılı ve görsel kaynaklarından, Yüksek Öğrenim Kurumu bünyesinde yer alan lisansüstü tezlerden ve bilimsel makalelerden yararlanılmıştır.

Located in Southeastern Anatolian Region of Turkey, the city of Diyarbakır has been home to many civilizations since Hurrians. Basalt stone, as a significant element of architecture and construction of Diyarbakır surrounded by walls, dominates the whole city. In addition to the walls, the traditional city texture embodying long narrow streets, monumental structures like mosques, churches and inns, and houses with yards and iwans is also built from basalt stone. In 2017, as part of the project "Geographical Indication and Registration Project for Local Products" wherein Diyarbakır Chamber of Trade and Industry, Development Agency and Dicle University also participated, the application process was initiated for the geographical indication and registration of the city's trademark basalt stone as a local construction material. Although basalt stone is used in many regions of Turkey, the fact that Diyarbakır is built upon a basalt plateau and the architectural heritage of all past civilizations was constructed from the basalt of this plateau makes this material unique and different. In this context, geographical indication registration / patenting of "Diyarbakır Basalt" as a local construction material, produced in the city centre and used throughout the traditional city texture in Diyarbakır, will help preservation and sustainability of a trademark product in production and consumption chain. This study was prepared and developed with the addition of written and visual documents including the sub-heading "Importance of Basalt Stone in Urban Settlement" written by the author and presented to the Turkish Patent Institute for the application process of geographical indication of basalt stone. During the study process, written and visual sources of researchers visiting the city in the past and master's theses and scientific articles within the body of the Council of Higher Education were used.