Urfa şehrindeki geleneksel hamamların mimari özellikleri

Abstract

Roma döneminde eyalet başkenti olan ve Edessa Şehri olarak isimlendirilen Urfa’nın önemli yapılarından biri de tarihi hamamlarıdır. Kentte 497 yılında açık ve kapalı olarak yapılan hamamların varlığı bilinmektedir. Osmanlı döneminde şehir dışından gelen tüccarların yararlanmaları amacıyla çarşılar bölgesinde ve balıklı göllerden çıkan fazla suların aktığı güzergâh üzerinde çok sayıda hamam inşa edilmiştir. Kent arşivlerinde ismi geçen Bey Kapısı (İbn Maktûl), Mencek, Karaburç, Devekovan (Danakvan), Ayaklı, Kuloğlu, Paşa, Hacı Bey, Muharrem ve Meydan hamamları günümüze ulaşamamıştır. Osmanlı Dönemi’nde yapılan Sultan, Cıncıklı, Serçe, Arasta, Vezir, Velibey, Şaban ve Sultan Hamamı’na bitişik keçeci esnafının keçe yapımı için kullandıkları Keçeciler Hamamı günümüze ulaşabilen geleneksel hamamlardır. Urfa’daki geleneksel hamamlardan Vezir Hamamı Yusuf Paşa vakfına ait mülhak, Velibey Hamamı ise Velibey vakfının mülkiyetinde mazbut vakıf eseri olup diğer hamamlar özel şahıslara aittir. Velibey Hamamı 2006 yılında, Vezir Hamamı ise 2014 yılında Vakıflar Bölge Müdürlüğü denetimde onarılmıştır. Bu çalışmada, Bursa, İstanbul, Edirne hamamları gibi mimarlık tarihinin genel kaynakları içinde çok fazla yer bulamayan, Urfa kentinin tarihi ve kültürel mirasının bir parçası olan ve günümüze ulaşan geleneksel hamamların literatürde yer bulması, tanıtılması, mimarlık tarihi ve koruma çalışmalarında altlık olarak kullanılabilmesi amacıyla yapılan belgeleme çalışması paylaşılmıştır.

The historical bath-houses are among the most significant structures of Urfa, which was named as Edessa City and was a state capital in the Roman era. It is known that there were open and closed bath-houses in the city in the year 497. During the Ottoman Period, various bath-houses serving the merchants travelling from other cities were built in the market area and on the route where excess water from the Pool of Abraham was flowing. Bey Kapısı (İbn Maktûl), Mencek, Karaburç, Devekovan (Danakvan), Kuloğlu, Ayaklı, Paşa, Hacı Bey, Muharrem and Meydan Bath-Houses that are mentioned in the city archives are extinct as of today. Sultan, Cıncıklı, Serçe, Arasta, Vezir, Velibey, Şaban, and Sultan Bath-Houses and Keçeciler Bath-House adjacent to it, which was used by felt makers, were all built during the Ottoman Period and made it to our day. Besides their function for washing and cleaning, bath-houses are social structures that serve various purposes such as having conversations and creating new friendships. The existence and cultural sustainability of bath-house structures are slowly disappearing with the changes in socio-economic structures and bathrooms becoming a part of the household. In this study where the traditional bath-houses of Urfa are reviewed, the traditional bath-houses of the city that are part of the historical and cultural heritage of the city that stand today are examined.The architectural, functional and structural conditions of these bath-houses have been established with on-site reviews during the years 2007, 2013 and 2019 and also in accordance with the archival information. In this study, the documentation work is shared for the purposes of finding a place for the traditional Urfa bath-houses in the relevant literature in terms of providing publicity, and as a reference for architectural history and preservation projects with their architectural and structural characteristics since such structures are rarely found in the general resources of architectural history unlike Bursa, İstanbul or Edirne bath-houses.