Zazacanın fonetik açıdan incelenmesi; Kuzey, güney ve merkez Zazacasının karşılaştırılması

Abstract

Zazaca, zengin bir sözlü edebiyata sahip olmakla beraber, yazılı alanda geri kalmıştır. Son yıllarda yapılan çalışmalar, kültür envanterinin yazıya geçirilmesini ve dilin standartlaşmasının önünü açmıştır. Bu çalışmanın amacı, Zazacayı bölgelere göre incelemek; kuzey, merkez ve güney bölgelerinde konuşulan ağızları karşılaştırmaktır. Türkiye'nin doğu ve güneydoğu kısmında yaşayan Zazaların coğrafik olarak birbirinden ayrı olmaları, dillerine de yansımıştır. Çalışmada, Zazacanın farklı ağızları, fonolojik ilke ve kriterlere göre, karşılaştırmalı bir şekilde ele alınmıştır. Çalışma fonolojiyi ele almakta, fizyolojik fonolojiyi ve akustik fonolojiyi kapsamaktadır. Genel bir çerçevede dil, dilbilim, dilbilimin alt dalları, dil aileleri, Kürtçenin lehçeleri ve Zazacanın konuşulduğu yerler izah edilmiş; fonoloji ve alt dalları, fonolojinin yasa ve ilkeleri tanıtılmıştır. Zazacada var olan vokal ve konsonant sesler, bölgelere göre örnek sözcüklerle ve her bölgedeki frekans değerleri hesaplanarak izah edilmiştir. Zazacada meydana gelen ses olayları, farklı bölgelerden seçilen folklorik metinlerden örnekler verilerek incelenmiştir. Çalışmada; örneklendirme, tanık gösterme, grafikle gösterme, sayısal verilerden yararlanma, açıklama gibi yöntem ve tekniklerden yararlanılmıştır. Her bölgeden bir korpus oluşturulmuş, bu korpustan seslerin frekans değerleri hesaplanmış ve grafikle gösterilmiştir. Ek kısmında bazı sözcüklerin akustik görüntüleri, ses grafiği olarak ilave edilmiştir. Zazacada bölgeler arasında fonolojik farklılıklar vardır. Bir sözcük, ağızlara göre farklı şekillerde seslendirilmektedir. Ağızlar arasında, seslerin frekans yoğunlukları farklıdır. Ağızlar üzerine yapılacak çalışmalar, bu farklılıkları meydana çıkaracak bunları aza indirecektir.

Although Zaza language has a rich verbal literature, it lags in the written field. Recent studies have paved the way for the standardization of language and the transcription of the cultural inventory. The aim of this study is to examine Zaza language by region; To compare the dialects spoken in the northern, central and southern regions. The fact that Zaza people living in Turkey's eastern and southeastern regions are geographically separated is also reflected in their language. In the study, the different dialects of Zaza language is discussed in a comparative manner according to phonological principles and criteria. The study covers the phonology, includes physiological phonology and acoustic phonology. In a general framework, language, linguistics, sub-branches of linguistics, language families, dialects of Kurdish and Zaza language are discussed and phonology and its sub-branches, the rules and principles of phonology are introduced. The vocal and consonant sounds in Zaza language have been explained by calculating the sample values according to regions and frequency values in each region. The sound events occurring in Zaza language were examined with examples from the folkloric texts selected from each region. In the study; methods and techniques such as sampling, witnessing, graphical representation, use of numerical data and explanation were used. A corpus was formed from each region, the frequency values of the sounds from this corpus were calculated and graphed. Acoustic images of some words in the annex were added as a sound graph. Zaza language has phonological differences between regions. One word is spoken in different ways according to the dialect. Between the dialects, the frequency densities of the sounds are different. Studies on dialects will minimize these differences.